T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 378 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
,
1 - holatdan 3 - holatga o‘tishda, ideal gazning entropiyasi o‘zgarishi 

S
1

3
o‘tish 
jarayonining 1

3 ko‘rinishiga bog‘liq emas. Chunki adiabatik jarayonda

Q 
= 0 ga teng 
bo‘ladi yoki

S
= 0 ga teng bo‘ladi yoki 
S
= 
const
. Izotermik jarayonda esa
T
1 
= 
T
2
, shu 
sababli. 
Izoxorik jarayonda esa 
V
1 
= 
V
2
. 
bo‘ladi. 
Statistik fizikada entropiya tizim holatining termodinamik ehtimolligi bilan 
bog‘lanadi va juda chuqur ma’noga ega bo‘ladi. 
Tizim holatining 
termodinamik ehtimolligi
– makroskopik tizim holati qanday usul 
bilan hosil qilinganligini bildiradi yoki berilgan makroholat nechta mikroholatlardan iborat 
ekanligini bildiradi. 
Boltsman ta’rifi bo‘yicha, tizimning 
S
entropiyasi va termodinamik ehtimolligi 
quyidagicha bog‘langandir 
, 
bu yerda 
k
– Boltsman doimiysi. Demak, entropiya termodinamik tizim holati 
ehtimolligining ko‘rsatkichidir yoki entropiya tizim tartibsizligi darajasining o‘lchovidir. 
Haqiqatda, tizim holatini belgilovchi mumkin bo‘lgan holatlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, 
tizimning tartibsizlik darajasi yoki entropiyasi shuncha katta bo‘ladi. Shu sababli, qaytmas 
jarayonlarda tizimning entropiyasi doimo ortib boradi. 
Termodinamikaning birinchi qonuni energiyaning saqlanishi va bir turdan ikkinchi 
turga 
aylanishi 
mumkinligini ifodalasa ham,termodinamik jarayonlarning kechish 
yo‘nalishlarini ko‘rsata olmaydi. 
Masalan, elektr choynak orqali elektr energiyasini issiqlik energiyasiga aylantirib, 
ma’lum miqdordagi suvni qaynatish mumkin, ya’ni energiyani bir turdan – elektr 
energiyasidan ikkinchi turga – issiqlik energiyasiga aylantirish mumkin. Ammo 
termodinamikaning birinchi qonuni, o‘sha miqdordagi qaynagan suv issiqlik energiyasini 
elektr energiyasiga aylantirishni inkor etmasa ham, jarayon yo‘nalishini ko‘rsata olmaydi. 
Shunday qilib, termodinamikaning birinchi qonuni termodinamik jarayonlar sodir 
bo‘lishning ehtimollik darajasini mutlaqo ko‘rsata olmaydi. 
Termodinamikaning ikkinchi qonuni, tabiatda qanday jarayonlar mumkin, qaysilari 
mumkin emasligini – jarayonlarning o‘zgarish yo‘nalishlarini aniqlash orqali belgilab bera 
oladi. 
Entropiya tushunchasi va Klauzius tengsizligi orqali termodinamikaning ikkinchi 
qonunini shunday ta’riflash mumkin: yopiq tizimlardagi istalgan qaytmas jarayonlarda tizim 
entropiyasi oshib boradi. 
Ikkinchi tarafdan, ideal mashinaning foydali ish koeffitsienti 

1
2
1
2
1
3
3
1
ln
ln
(
V
V
R
T
T
С
m
S
S
S
V







1
2
ln
V
V
R
m
S



1
2
ln
T
T
C
m
S
V



w
n
l
k
S


---