T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

4 - rasm. Turg‘un to‘lqinlar. 
4 - rasmda muhit zarrachalarining 1/4 davrga teng vaqt momentlaridagi holatlari 
keltirilgan. Ko‘rsatkichlar bilan zarrachalar tezligi ko‘rsatilgan. Yugurayotgan to‘lqindan 
farqli ravishda turg‘un to‘lqinda energiya uzatilishi kuzatilmaydi.
x
ACos


2
2


---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 263 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Arqonning tezligi, u hech qayerga yurmayotgan bo`lsa ham, to`lqin uzunligini 
chastotaga kopaytmasi bilan aniqlanadi. 
Energiya davriy ravishda, muhitni elastik deformatsiyalab, kinetik energiyadan 
potentsial energiyaga va teskariga o‘tib turadi. Qaytish nuqtalarida, tushayotgan va 
qaytayotgan to‘lqinlar tebranishi bir xil fazada sodir bo‘ladi, shuning uchun bu tebranishlar 
qo‘shilganda amplitudalar kuchayadi. 
 
 
Gyuygens prinsipi 
Gyuygens 
printsipi 
yordamida 
to‘lqinlarning 
tarqalish 
hodisalarini 
kuzatish 
osonlashadi. Bu printsipga asosan, to‘lqin harakati yetib borgan har bir nuqta ikkilamchi 
to‘lqinlar manbaiga aylanadi: bu to‘lqinlarni o‘rab oluvchi egri chiziq keyingi momentdagi 
to‘lqinlar fronti holatini beradi (
5 - rasm
).
Gyuygens printsipidan foydalanib, ikki muhit chegarasidan to‘lqinlarni qaytish va 
sinish qonunlarini keltirib chiqarish mumkin. 
 
5 - rasm. Ikkilamchi to‘lqinlarning hosil bo‘lish markazlari. 
To‘lqinlarning burchak ostida tushganidagi sinishi har xil muhitdagi, ularning har xil 
tezliklarga ega bo‘lishi bilan tushuntiriladi. 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 264 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Gyuygens printsipi, to‘lqinlarga xos bo‘lgan, ularning to‘g‘ri chiziqli tarqalishidan 
og‘ishini tushuntirib bera oladi. 
Agarda to‘lqinlar chegaralanmagan fazoda tarqalsalar, ular o‘zlarining to‘g‘ri chiziqli 
yo‘nalishini saqlab qoladilar. O‘z yo‘lida to‘siqlarga duch kelsa, uni o‘rab o‘tishga 
intilishadi. Bu hodisa