T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

 
 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 75 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
3-MA’RUZA: AYLANMA HARAKAT DINAMIKASI 
REJA: 
1. Inersiya markazi, massa markazi 
2. Massa markazi harakati teoremasi 
3. Qattiq jism aylanma harakati dinamikasi 
4.
Kuch
momenti, aylanish o’qiga nisbatan inertsiya va impuls momenti
5. Aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuni 
6. Impuls momentinig saqlanish qonuni
 
Moddiy nuqtalar tizimi. Inertsiya markazi 
Shu vaqtgacha moddiy nuqta deb hisoblanishi mumkin bo‘lgan jismning harakati qarab 
chiqildi. Endi 
n
ta moddiy nuqtalardan tashkil topgan tizimni (jismlar tizimini) qarab 
chiqaylik. 
Kuchlar ta’sirida tizimdagi har bir moddiy nuqta o‘z harakatini o‘zgartiradi. 
Binobarin, tizimning harakatini tekshirish uchun tizimdagi har bir moddiy nuqta uchun 
tuzilgan harakat tenglamalari tizimini yechish kerak. 
Bunday masalani yechib, moddiy nuqtalar tizimi harakatini butunligicha tekshirib hal 
qilish mumkin. Buning uchun, moddiy nuqtalar tizimini tavsiflovchi yangi tushunchalar 
kiritamiz: 
Moddiy nuqtalar tizimining massasi 
m
c
ni tizimdagi moddiy nuqtalar 
massalarining algebrik yig‘indisiga teng deb hisoblaymiz: 
Assuming the mass of each body is concentrated at its center, where is the location of 
the center of the Sun-Earth system? 
Har bir jismning og’irligi uning markaziga yig’iladi, tahmin qilib ko’ringchi 
Quyosh-yer sistemasining og’irlik markazi qayerda joylashgan? 

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 76 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
2. Moddiy nuqtalar tizimining massa markazini – inertsiya markazi deb hisoblab, 
mazkur nuqtaning vaziyatini koordinata boshiga nisbatan quyidagi radius - vektor bilan 
ifodalash mumkin:
,
Tizim inertsiya markazi radius - vektorining Dekart koordinata o‘qlariga 
proektsiyalari quyidagilarga teng bo‘ladi: 
 
Of course, x-two minus x-one must be equal to the Sun-Earth's distance, d.