T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 383 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Ionlarning tortishish energiyasi quyidagiga tengdir: 
, 
Kovalent bog‘lanish 
Ionli va Van-der-vals bog‘lanishlari orqali 
H
2
, 
O
2
, 
N
2 
kabi molekulalar birikmalari hosil 
bo‘lishini, hamda olmos va yarim o‘tkazgich kristallaridagi bog‘lanishlarni tushuntirish 
mumkin emas. Bir jinsli atomlar valent elektronlarini qayta taqsimlash orqali qarama-qarshi 
earyadli ionlarni hosil qilish mumkin emas. Boshqa tarafdan,
O
2
, 
N
2
, 
N
2
molekulalaridagi 
mustahkam bog‘lanish Van-der-vals kuchlaridan juda sezilarli kattadir. Bunday mustahkam 
bog‘lanish
kovalent bog‘lanish
deb ataladi. 
Vodorod molekulasi misolida bu bog‘lanish tabiatini ko‘rib chiqamiz (
5 - rasm
). 
Masalan, yadrosi 
a
va elektroni 1 bo‘lgan 
A
atom va yadrosi 
b
, elektroni 2 bo‘lgan 
V
atom 
bir-biridan 
r
– katta masofada joylashgan deb hisoblaymiz. 
Atom atrofidagi elektron holatini ifodalovchi elektron buluti zichligi 
masofaga bog‘liq tez so‘nishi sababli 
v
yadro atrofida 1-elektronning, 
a
yadro atrofida 2-
elektronning bo‘lish ehtimoli juda kichikdir. Shu sababli 
A
va 
V
atomlarni bir-biri bilan
ta’sirlashmaydigan alohida atomlar deb hisoblash mumkin va ikki atomdan tashkil topgan 
tizim energiyasi 2
Е
o 
ga teng deb hisoblaymiz. Bu yerda E
o 
– odatdagi sharoitdagi alohida 
atomning energiyasidir. 
Atomlarning yaqinlashishi bilan begona atomlarga elektronlarning o‘tish ehtimoli ortadi. 
 5-rasm. Katta masofada joylashgan vodorod elektronlari holatlari 
Atomlar orasidagi masofa 
ga yetganda bu atomlarning elektron bulutlari bir-birini 
to‘saboshlaydi. Atomlarning keyingi yaqinlashishida bulutlarning to‘sish darajasi orta 
boradiki va elektronlarning almashish chastotasi shu darajada oshaboradiki, 1 - 
elektronning
A
- atomga, 2 -elektronning
V
- atomga tegishli ekanligi o‘z kuchini yo‘qotadi
2
0
4
i
q
U
r

 
)
4
(
2




r
S
о
А
r
2


---