T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 392 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
chuqurlik ichida 1
s
, 2
s
, 2
p
, 3
s
energetik sathlar joylashganligi tasvirlangan . Natriyning 1
s
, 
2
s
, 2
p
energetik sathlari elektronlar bilan butunlay to‘lgan. 3
s
sath yarmigacha to‘lgan, 3
s
dan yuqorida joylashgan energetik sathlar bo‘shdir.
Rasmdan ko‘rinishicha, natriyning alohida turgan atomlari, qalinligi
r 
>>
a 
bo‘lgan
potentsial to‘siq bilan ajralib turibdi, bu yerda 
a
– kristall panjara doimiysi. 
Har xil energetik sathlarda joylashgan elektronlarning potentsial to‘siqlari balandligi 
U
bir-
biridan farqlidir. Bu balandliklar 00 - nol energetik sathdan tegishli energetik sathlargacha 
bo‘lgan masofalarga tengdir. Potentsial to‘siq bir atomdan ikkinchisiga elektronlarning erkin 
o‘tishiga qarshilik qiladi.
15-rasm. Bir – biri bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lmagan natriy atomlari elektronlarining 
enrgetik holatlari 
Rasmning yuqori qismida yadrodan berilgan masofada elektronning bo‘lish 
ehtimolligi zichligining taqsimlanishi
S 
= 4

r
2

*
keltirilgan. Bu egri chiziqlarning 
maksimumlari elektronlarning Bor orbitalari holatlariga to‘g‘ri keladi. Endi kristall 
panjaraning simmetriyasini buzmasdan, asta-sekin siqa boshlaymiz. Atomlarning bir-biriga 
yaqinlashishi bilan ular orasidagi ta’sir kuchi kuchaya boshlaydi va kristall panjara 
doimiysiga teng masofalarda kristallga xos xususiyatlar namoyon bo‘la boshlaydi.
Yuqoridagi rasmdan ko‘rinishicha, qo‘shni atomlarni ajratuvchi potentsial chiziqlar 
bir-birining ustiga qisman tusha boshlaydi va 00 – nolinchi energetik sathdan pastda 
joylashgan natijaviy egri chiziqni hosil qiladi. Shunday qilib, atomlarning bir - biriga 
yaqinlashishi potentsial to‘siqqa ikki xil ta’sir o‘tkazadi:
to‘siqning qalinligini panjara doimiysigacha kamaytiradi va balandligini pasaytiradi. 

---