T k 1Kommunikativ

2. Uyga vazifani so`rab Baholash: 12 daqiqa og`zaki so`rov, daftarni tekshirish, tarqatma materiallar 1.Biotsenozning turlar xilma xilligiqanday ko`rsatkichlar bilan tavsiflanadi?
2. Barqaror biologik tizim sifatida populyatsiya qanday xususiyatga ega?
3.Populyatsiya zichligining ortishi qanday o`zgarishlar bilan birga kechadi.?
4.Tug`iluvchanlik va o`lim ko`rsatkichinisbatiga ko`ra qanday populyatsiyalar farqlanadi ?
3.Yangi mavzu bayoni: 17 daqiqa
Ekotizim-tirik organizmlar jamoasi, ulaming yashash muhitlari,moddalar va energiya almashinuvi majmuyi sanaladi.. Biogeotsenoz quruqlikning moddalar va energiya almashinuvi kechadigan, biotik (biotsenoz) va abiotik (biotop) tarkibiy qismlari yig‘indisidir.
Ekosistema strukturasi.Ekosistemadahar xil turgamansub organizmlar o‘ziga xos funksiyalarni bajaradi. Moddalarning davriy aylanishida bajaradigan vazifasiga ko‘ra, turlar funksional guruhlarga b o`linadi:produtsentlar,konsumentlar yoki redutsentlar.Produtsentlar yorug‘lik va kimyoviy energiyadan foydalanib, anorganikmoddalardan organik birikmalarini sintezlaydilar. Konsumentlar tirik organizm tarkibidagi organik modda hisobiga oziqlanadi va undagi energiyani oziq zanjiri orqali uzatadi. Ularga barcha hayvonlar va parazit o‘simliklar kiradi.Chiriyotgan o‘simlik, zamburug‘ va hayvon qoldiqlari detrit deyiladi. Detritning parchalanishida detritofaglar va redutsentlar qatnashadi.. Detritofaglar konsumentlar hisoblanadi.Oziq zanjiri-bu bir bo‘g`in(manba)dan ikkinchi bo‘g`in (iste’molchi)ga moddalar va energiya oladigan organizmlaming tizimli ketma-ketligi sanaladi.
«Oziq zanjiri» atamasi ingliz olimi- zoolog va ekolog Ch.Elton tomonidan1934-yilda taklif etilgan. Oziq zanjiri bir necha bo‘gindan iborat. Zanjiming birinchi bo‘gini, asosan, yashil o‘simliklardan iborat, undan keyingi bo‘ginlami o‘simlikxo‘r hayvonlar ,so‘ng yirtqichlar va parazitlar tashkil etadi.
Trofik darajalar.Oziq zanjirida turlaming joylashgan o`rniga qarab,biogeotsenoz (ekosistema)laming trofik darajalari farqlanadi. Trofik darajalar soni oziq zanjiri bo'ginlari soniga teng bo`ladi. Avtotrof organizmlar produtsentlar-geterotrof organizmlar uchun organik modda yetkazib beradiganlar sifatida birinchi trofik darajani tashkil etadi. Ikkinchi trofik daraja (birinchi tartib konsumentlar)ga fitofaglar - o ‘simlikxo‘r organizmlar kiradi. Fitotroflar hisobiga yashaydigan go‘shtxo‘rlar uchinchi trofik daraja (ikkinchi tartib konsumentlarjga; boshqa go‘shtxo‘rlarni iste’mol qiladigan hayvonlar to'rtinchi trofik daraja (uchinchi darajali konsumentlar)ga mansubdir.Agar biogeotsenozning biror a’zosi yo‘qolsa tizim buzilmaydi,chunki organizmlar boshqa oziq manbalaridan foydalanadi. Bu fikrdan esa turlar qanchalik xilma-xil bo`lsa, tizim shunchalik barqaror bo`ladi degan umumiy xulosa kelib chiqadi