T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ ÇAĞDAŞ TÜrk lehçeleri ve edebiyatlari anabiLİm dali irak türkmen tüRKÇESİnde kalip sözler noor ghazi elaiS

Adıv batsın /advız batsın “Adın/adınız batsın”
Afiyetiv olsın / afiyetviz olsın “Afiyet/afiyetiniz olsun”
axşamyız xer olsun (Telafer ağ.) “Hayırlı akşamlar”
Bayramıv mübarak olsun / bayramıvız mübarak olsın “Bayramın/bayramınız mübarek olsun”
Canıv çıxsın “Canın çıksın”
Eliv var olsın / eliviz var olsın “Eline/Elinize sağlık”
Elive sağlık / elvize sağlık “Eline/Elinize sağlık”
Eliv-koluv dert görmesin / eliviz koluvız dert görmesin “Elin-kolun/ Eliniz-kolunuz dert görmesin”
Eviv yıxılsın / eviviz yıxılsın “Evin/ Eviniz yıkılsın”
Evive bereket / evivize bereket “Evine/ Evinize bereket”
Göziv/ göziviz aydın “Gözün / Gözünüz aydın”
İrağ canıvdan / irağ canıvızdan “Canından/ Canınızdan ırak (Allah korusun anlamında)”
İşiv/ İşiviz rast gelsin/gitsin⁵² “İşin/ İşiniz rast gitsin”
Mırazıv kabul olsun / mırazıvız kabul olsun “Muradın/ Muradınız kabul olsun”
Saçıv kesilsin / saçvız kesilsin “Saçın/ Saçınız kesilsin”
Suyuy savuğ çüregiy sıcağ olsun “Suyun soğuk, çöreğim sıcak olsun”
Ömrüv uzun olsın / ömrüvüz uzun olsun “Ömrün/ Ömrünüz uzun olsun”
Üzüv ağ olsın / üzüviz ağ olsın “Yüzün/ Yüzünüz ak olsun”

3.1.2.2. Fiil Çekim Eklerinin Durumu

IrkTrkmTü.’de fiillerin zaman kipleriyle çekimlenmesine (genel bilgi verme amacıyla) II. Bölüm’de “Irak Türkmenlerinin Dili” başlığı altında değinilmiştir. Bu bölümde ise kalıp sözlerde görülen fiil çekim eklerinden şahış eklerini örneklerle birlikte açıklamaktayız.
IrkTrkmTü. ağızlarında kişi zamiri kaynaklı birinci tip şahıs ekleri şöyledir:
Teklik 1. Şahıs: -am, -em
2. şahıs: -san, -sen/-say, -sey
3. şahıs: (ek yoktur)
Çokluk 1. Şahıs: -mız, -miz, -muz, -müz
2. şahıs: -sız, -siz, -suz, -süz
3. şahıs: -lar, -ler (Bayatlı 1996: 390).
IrkTrkmTü. iyelik eki kaynaklı ikinci tip şahıs ekleri de şöyledir:
Teklik 1. Şahıs: -m
2. şahıs: -v/-y
3. şahıs: (ek yoktur)
Çokluk 1. Şahıs: -g, -ḫ, -k
2. şahıs: -vuz/-yız
3. şahıs: -lar, -ler (Bayatlı 1996: 390).
Yukarıdaki bilgiler doğrultusunda IrkTrkmTü.’de kalıp sözlerde yer alan fiil çekim eklerinden şahıs eklerinin kullanımlarına aşağıdakiler örnek gösterilebilir:
ꜥAbret olasan / ꜥabret olasız “İbret olasın/ olasınız”
Ağ güne çıxasan / ağ güne çıxasız “Ak güne çıkasın/ çıkasınız”
Dilivden asılasan / dilivden asılaydıv “Dilinden asılasın/ asılaydın”
Xoş geldiv / xoş geldiviz “Hoş geldin/ geldiniz”
Qere yere girideğ seni / qere yere gireydi seni “Kara yere girdirek seni/ kara yere gireydin”
Kör olasan / kör olasız “Kör olasın/ Kör olasınız”
Oğlan qız töyi göresen / oğlan qız töyi göreydi “Oğlan, kız düğünü göresin/ göreydi”
Payedar olasan “Payidar olasın”
Saçıv kesileydi “Saçın kesileydi”
Seni dar qaba el uzatmiyasay “Dar tabağa el uzatmayasın (kıtlık, zor gün, açlık çekmeyesin)”
Vayıva qalasan / Vayvıza qalasız “Kendi derdine kalasın/ Kendi derdinize kalasınız”
Yolıy açığ olsın / yolıy açığ olaydı “Yolun açık olsun/ olaydı”
Zehir zaqnabit yesen / zehir zaqnabit yeydiv “Zehir zıkkım yiyesen / yiyeydin”