T. A. Xo’jaqulov «muammo tahlili va yechim» fanidan

1.3.
 
Tahlil va ekspertizadan o‘tkazish jarayonida o‘rganiladigan 
jihatlar
Modellarni qurish jarayoni bir necha bosqichdan iborat:
masalani qo‘yilishi; modelni qurish; modelni ushbu jarayon, 
ob’ekt yoki hodisani tasvirlashning aniqligiga tekshirish; modelni 
qo‘llash; tadqiqot va amalga oshirish jarayonida modelni yangilash.
Modelning samaradorligi boshlang‘ich ishonchsiz faraz, 
informatsion cheklov, foydalanuvchining modelni tushunib yetmasligi, 
model yaratishning o‘ta qimmatlili va shu kabi potensial xatolik 
hisobiga kamayishi mumukin.
Ko‘pincha modellashtirishda o‘yin nazariyasi (teoriya igr) 
qo‘llaniladi. Biznesda u raqobatchining harakatlarini modellashtirishda 
qo‘llaniladi, asosan o‘zgaruvchan narh siyosati muamosi sabab.
Qaror qabul qilish
 
model va metodlari: 
Navbatlar nazariyasi modeli (Model teorii ocheredey)
Zaxiralarni boshqarish modeli 
Chiziqli programmalash modeli
Iqtisodiy tahlil modellashtiri usullaridan biri.
Miqdoriy prognoz metodi: 
Vaqt qatorlarini tahlili metodi.
Sabab- oqibat metodi
Boshqa sifatli prognoz metod: 
Jyuri fikri metodi.
Tarqatuvchilar ma’lumotlarini tahlili metodi.
Kutish modeli (Model ojidaniy)
Delfi metodi.
Emperik metodlarning
- asosi bu his tuyg‘uga (his qilish, idrok 
qilish, tasavur qilish) va o‘lchov asboblari ko‘rsatmalariga asoslangan 
bilishdir.
Bu metodar sirasiga quyidagilar kiradi: 

---

8 
 
kuzatuv 
— bu ularga aralashmay holatlarni maqsadga 
yo‘naltirilgan idrok qilishdir;
 
eksperiment
— bu nazoratlovchi va boshqaruvchi shartlar bilan 
hodisalarni o‘rganishdir; 
 
o‘lchash
–bu o‘lchanayotgan kattalikni etalonga nisbatini 
aniqlash; 
 
taqqoslash
— ob’ektlarning yoki ularning belgi, a’lomatlarining 
o‘xshashligi yoki farqini aniqlash.
Ilmiy bilish metodlari - d
ialektika metod sifatida antik davrlardan 
shakillana boshladi. Aristotel Zenon Eyler nomini aytgan bo‘lsa ham 
dialektika metodining asoschisi Sokrat deb hisoblanadi. 
Gipotetik-deduktiv mulohaza antik dialektikada ham tahlil 
qilingan. Sokrat o‘z suhbatlarida raqibini ishontirish, yo o‘z fikridan 
voz kechish, yo zid faktlardan kelib chiquvchi hulosalar orqali uni 
aniqlashtirish masalasini qo‘ygan.
Hozirgi zamonaviy ilmda ko‘proq