9.
Эй Н авоий, сен ким у васл м ай и н и ш иш ратини
суриш кайда. Ахир б и л м ай сан ки , ит кон ичса хам бо-
ш и н и ялоридан кутарм айди.
г^Разалнинг умумий мазмун-маъноси^ у ^
Бу асард а Н авоий л и р и к кахрам он и о р зу л ар и н и н г
аж ой иб тасвири келтирилган. А м м с ана шу хаёлий лав-
халарни ш оир реал ва нихоят ж ози бали , ж он ли гавда-
л ан ти р а олган. Б и р -б и р и га м уш ток
с еви ш ган л ар н и н г
васл бонидаги учраш уви, б и р -б и р и д и й дори дан лаззат-
л а н и ш и , о ш и к н и н г н о зи к , баъзан эса узи н и тутолмай
килган “ ку п о л р о к” хатти-харакати укувчига кучли завк
берадиган дараж ада таъ си оч ан , ж он ли тасвир этилган.
О ш и к ё р и н и н г б у й н и га кулин и куйиб. кулокига му-
хаббатдан сузлам окда, ян а
био лахзадан кей и н белини
кучади, ю зларини силайд и, лаблари дан упади, кузла-
р и н и ёр ю зи га суртад и . Бу м у х аб б а тн и н г гал аб аси ,
ш и ри н висол д ам л ар и н и н г н о зи к холатларини дилкаш
ва эсда коладиган деталлар б илан тасвиолаш санъати,
Н авоий л и р и к м ахоратининг дурдона нам унаси. Т уккиз
бай тлик газалнинг етти байтида севиш ган калбларн и н г
м улокоти ва
бундан рохдтланиш и, аж иб и н со н и й ке-
ч и н м ал ар худди бую к б и р р ассо м ч и зган д ай бади и й
суз воситасида етти хил холатда курсатиб берилган.
Б и р о к с ак к и зи н ч и байтга келганда, бу тасви р Н авс-
ий х а ё л и н и н г м ахсули э к а н и м аълум булади. Ш ои р
бир укинч билан: кани эди, зам он у давоон м енга хам
ш ундай бир васл дам лари н и насиб этсай ди , ёр васли-
дан л аззатланиш бир кеча
булса хам бир умрга татигу-
л и к , ум ргагина эм ас, икки дунёга арзи гули к ва киём ат
куни н и м а ж азо булса хам, ам м о а н а ш ундай висол
окш ом и д ан воз кечмас эд и м , деган Х ай ём он а ф и крн и
баён этади. Б и ро к ана ш ундай ш и р и н дам лар Н авои й -
га ухш аганларга насиб эти ш и м ум ки н эм ас, у “ иш рат
44
м ай и д а н ” махрумлигмни казал мактаида алам ли тарзда
ки сти р и б кетади.
У к у н ч и л а р д а /б у га за л д а ги т а с в и р л а р д а о р и ф о н а
м аъ н о л ар
хам б о р м и , деган савол ту ги л и ш и м у м ки н .
З е р о , агар
боОа
д еган д а илохий ф ай з нусрати ва
ишк
н а за р д а ту ти л ад и ган
ниёз
А ллохга т а л а б го р л и к ,
м а ст -
ли к , усрук —
пи р сузидан сар х у ш л и к н и ан гл атад и ган
булса, шу каби
васл, занахдон, л а б
(ду д ок),
бел, х,ай-
вон суви
каб и суз ва и б о р ал ар к у п и н ч а т а с а в в у ф и й
м аъ н о га эга булса, унда газалдаги тасви р д а с у ф и ё н а
м аъ н о н азар д а ту ти л ган эм асм и ?
А лбатта, Н а в о и й н и н г бу газали да
хам тасавв у ф и й
м аъ н о бор. Бу хаёлий холатларни п ири ком ил га и н -
тилган талабгор ки ш и н и н г рухий кеч и н м ал ар и билан
к и ё с л а ш м у м к и н . А м м о , к а м и н а н а з а р и д а га за л д а
д унёвий ссвги тасвири устунрок ва умуман олганда эса,
ю корида курганим издай, Алиш ер Н ав о и й н и н г о ш и к о
на разалларида хам ор и ф о н а м аънолар акс этти ри лган
ва бу “ м аж оз усулида” ижод килувчи ш оирларда бир
усул, анъан а эди.
15