Сўз боши маъруза материаллари


Калит сузлар: хусусий мулк, ибтидоий уарбий демократия, талончилик урушлари, синфий табацалар, давлат



Download 268,88 Kb.
bet21/27
Sana17.07.2022
Hajmi268,88 Kb.
#817468
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   27
Bog'liq
Ma\'ruza matni

Калит сузлар: хусусий мулк, ибтидоий уарбий демократия, талончилик урушлари, синфий табацалар, давлат.


Ишлаб чикариш кучларнинг ривожлана бориши мехнатнинг биринчи ва учинчи таксимоти ва бошка катор сабаблар жамият ичида катта узгаришалар содир булишига олиб келди. Бу хол окибат натижада ибтидоий тузумнинг инкирозга юз тутишига сабаб булди. Бу жараён партиархал жамиятнинг асосий негизини ташкил этган катта оилаларга таъсир этиб, улар кичик-кичик мустакил оила булиб ажралиб чика бошладилар. Мустакил хужалик юритабошладилар. Катта патриархал оилаларнинг майда оилаларга булиниб кетиши, хужалик жихатидан мустакиллика ва эркинликка интилишлари хусусий мулкнинг вужудга келиши учун замин хозирлади ва о- ибат натижада уни вужудга келтирди.
Хусусий мулкнинг вужудга келиши масаласи ибтидоий жамият умуман башарият тарихи билан шугулланувчи барча олимлар олдида турган энг мухим масалалардан биридир. Хусусий мулкнинг келиб чикиши масаласида Европа олимлари катор «назария» ларни илгари сурадилар. Уларнинг фикрича хусусий мулк азалий ва табий эмиш.
Энг аввал кайси нарсалар, нималар хусусий мулкка айлангандеган масала олимларни кизктирган. Бу масалада хали олимларнинг фикр- мулохазалари бир хил эмас. Баъзилар чорвани энг дастлабки хусусий мулк десалар, бошкалар ерни ва булак нарсаларни энг дастлабки хусусий мулк булган дейдилар.
Шуни айтиш керакки, кайрда хужаликнинг кайси тармоFи-ривожланган булса, мазкур хужалик етиштирган махсулот шу жойда хусусий мулкнинг рамзи булади.
Чорвачилик ривожланган районларда чорва моларрининг дастлаб хусусий мулкка айланганлиги шак-шубхасиздир. Хужаликнинг асосини дехкончилик, боFдорчилик ташкил этар экан, демак у жойларда ер хусусий мулкнинг манбаи булиб колган. Демак ибтидоий жамоа тузуми давридаги йирик патриархал оилалар емирилиб унинг урнига кичик оилалар майдонга келди. Ишлаб чикаришнинг ривожланиши натижасида кичик оилалар жамиятининг асосий хужалик ва ижтимоий ташкилотига айланди. Мол-мулк чорва, ер ва бошка нарсалар кичик оилалар ихтиёридаги хусусий мулкка айланди. Оила бошл^и эса оила ихтиёридаги, ер, сув, чорва, уз хотини болалари устидан айни вактда уларнинг мехнати усттидан чексиз хукуга эга эга булган хукумрон шахсга айланди. Шундай килиб хусусий мулкчилик келиб чикди.
Кичик оилада ишлабчикаришнинг хам дехкончилик, чорвачилик айрбошлаш ва бошка сохаларнинг юксала бориши натижасида ишчи кучига булган талаб кучаяборди. Кичик оила катта хужалик юритабошлаш натижасида оилада кишиларнинг иш кучи кифоя килмай колди. Эндиликда хужалик ишларини олиб бориш учун ташкаридан кушимча янги ишчи кучи керак булиб колди. Бундай ишчи кучни узга кабилалар билан олиб борилган урушлар вакти аср олинган кишилар ташкил этиб, улар кулларга айлантирилган, улар мехнатидан турли хужаликнинг турли сохаларида фойдаланилган. Шуни хам айтиб утиш керакки, харбий асрлар кушимча ишчи кучи кулнинг ягона манбаи эмас. Ибтидоий жамоа тузумининг емирилаётган сунгги боскичига келиб, истеъмол буюмларини таксимоти узгариб, баъзи кишилар ночор ахволга тушиб колади. Натижада карз олиш пайдо булиб, карзни уз вактида ёки умуман тулай олмаслик карамлик ва асоратга олиб келади. Шундай килиб кул ва кулчилик вужудга келди. Кулчилик баъзи жойларда матриархатнинг сунги боскичларидаёк вужудга келди, ибтидоий жамоа тузумининг охирларига унинг таназзулга юз тутган даврида бироз ривож топди. Лекин бу даврдаги кулчиликни классик кулчиликка таккослаб булмас эди. чунки у хали хужалик системасига ишлабчикаришнинг алохида воситасига айланмаган эди. Улар уз мулкларига эга булишиш билан бирга, баъзи шахсий хукукларга хам эга эдилар. Ибтидоий жамоа тузуми емирилаётган бир шароитда хамма оилалар бойлик жихатидан бир хил эмас эдилар. Баъзи оилалар сермулк, бадавлат, баъзилари урта хол, айримлари эса камбаFалрок эдилар. Куриниб турибдики, бу даврга келиб оилалар уруFлар ва кабилалар жамоаси ичида хам мулкий-тенгсизлик вужадга келди. Мулкий тенгсизликда эса жамиятни бой ва камбаFал табакаларга булиб юбориб, улар орасида катор зиддиятларни вужудга келтирди. Бу зиддиятлар эса улар орасидаги тукнашувларга сабаб булди. Мулкий тенгсизликнинг вужудга келиши хусусий мулкнинг вужудга келиши билан чамбарчас боFлик. Мулкий тенгсизликнинг вужудга келиши билан жамиятнинг бир неча карамма карши тоифаларга булиниши ибтидоий жамоа тузумининг негизида дастлабки кулдорлик давлатларини вужудга келиши учун асос яратди. Ибтидоий жамоа тузуми сунгги даврда уруF жамоалари таркалиб кушни жамоалар вужудга келабошлайди. УруF жамоаларининг кучиши бошланади. Ёки улар бориб урнашган ерга узга жойлардан узга урукка мансуб одамлар гурухи келиб урнаша бошлайди. Бу кучишларнинг уруFларнинг дастлабки териториал бирлигини тузиб юбориб, турли уруFлардан ташкил топган аралаш кишлокларни вужудга келтиради. Бу кушни жамоалар эди.
Шу тарика кон-кариндош уруFчилигига бузилиб кушни жамоалар пайдо булади. дехкончилик билан шуFулланувчи халкларда бу жамоаси, чорвадарларда эса кучманчилар жамоаси номини олади.
Кишлок жамоаси ибтидоий жамоа тузумининг сунгги боскичи хисобланади. Кишлок жамоаси дуализм-икки томонлама характерга эга эди. Бу иккиёклик кишлок жамоасида айни бир вактнинг узида хам хусусий хам ижтимоий мулкнинг мавжуд эканлиги билан характерланади. Ерни якка-якка ишлаш ундан хосилни хусусий узлаштириш хайвонлар кишлок хужалик буюмлари куллар, «уй ва унинг кушимча. кисми-ховли» хусусий мулк, хсобланиб экиладиган ер, утзорлар, утлок, яйловлар, урмонлар, тог-тошлар ва сувлар умумий мулк хаммга тегишли булган.
Лекин кишлок жамоси хам баркарор булмай, хам кейинчалик узгаришга учраган.
Кушни кишлок жамоасидан дуализм унинг умумий мулкдан хусусий мулкка утиш формаси билан изохланди. Лекин кадимги шаркнинг сугорма дехкончилиги ривожланганмамлакатларида кишлок жамоалари нисбатан баркарор булиб, узок яшаганлар. Чунки сугорма дехкончиликка асосланган мамлакатларда каналлар, казиш сугориш иншоатларини куриш ва уларни тартибга солиб туриш хамиша, хамма вакт биргаликда мехнат килишни таказо этар эди. Шунинг учун хам бундай мамлакатлар учун кушни кишлок жамоасининг ахамияти катта эди.

Download 268,88 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish