|
0 ‘ n i k k i n c h i b o b
HAMMA NARSA ELEKTR VOSITASIDA
- Mana bu yoqqa qarang, professor, - deb so‘z
boshladi kapitan Nemo xona devorlarida osig'liq
turgan asboblarga ishora qilib. - Bular «Nautilus»ni
boshqarishga xizmat qiladigan apparatlar. Bu yer
da ham salondagiday bular hamisha mening ko‘z
oldimda bo'ladi va «Nautilus»ning okeanning qaye-
rida turganini va yo'nalishini aniq ko'rsatadi. Mana
bu «Nautilus»dagi havo haroratini ko'rsatadigan
term ometr; bunisi barometr, u havo bosimini aniq-
laydi va bu bilan havoning o'zgarishini oldindan ay-
tib turadi, gigrometr atmosferada namlik miqdorini
ko'rsatadi; kema yo'nalishini ko'rsatadigan kom-
pas, quyosh balandligiga qarab joyning kengligini
aniqlaydigan sekstant; geografik uzunlikni belgilay-
digan xronometrlar; nihoyat, kunduzgi va tungi ku-
zatuv trubalari, «Nautilus» suv sathiga chiqqanda,
men bular yordamida ufqni kuzataman.
- Bu asboblarning hammasi, - deb javob ber
dim men, - kemachilikda ishlatib kelinmoqda va
bularning hammasi menga ilgaridan tanish. Biroq
109
mana bu yerda menga ma’lum bo'lmagan allaqan-
day asboblar bor. Ehtimol «Nautilus»ni boshqa-
rishning o'ziga xos xususiyatlari ana shularga
bog'liqdir. Mana bu harakat qilib turadigan milli
katta siferblat manom etr emasmi?
- Ha, bu manometr. U kema tashqarisidagi suv
bosimini o'lchaydi va bular «Nautilus»ning suvga
qancha cho'kkanini ko'rsatib turadi.
- Mana bular zondlarmi?
- Ha, faqat yangi konstruksiyadagisi. Bular turli
suv qatlamlaridagi haroratni o'lchaydigan termo-
metrik zondlar.
- Mana bu asboblar-chi? Bularning nimaga ish-
latilishiga aqlim yetmay turibdi.
- Buning uchun, professor, oldin sizga ba’zi bir
narsalarni tushuntirishga to ‘g‘ri keladi, - deb javob
berdi kapitan Nemo.
U birpas jim turdi-da, keyin so‘z boshladi:
- Tabiatda itoatkor, tezkor va ishlatilishi qulay
kuch bor. Mening kemamdagi hamma ishlarni shu
kuch bajaradi: u y ogdu beradi, isitadi, mashinalar-
ni harakatga keltiradi. Bu kuch - elektr.
- Elektr deysizmi?!- ajablanfb xitob qildim men.
-H a .
- Biroq sizning kemangiz gayritabiiy tezlik bi
lan suzadi-yu, kapitan. Elektr to 'g risid a bizga
m a’lum tushunchalar sizning gaplaringiz bilan sira
qovushmaydi. Hozircha uning mexanik kuchi juda
cheklangan.
- Bilasizmi, professor, - deb javob berdi ka
pitan Nemo, - mening elektr quw atidan foydala-
nish usulim hamma foydalanayotganidan boshqa-
cha. Xafa bo'lmasangiz, bu borada shu gapning o‘zi
bilan cheklansam.
- Sizning bu gaplaringiz meni qanchalik taajjub-
110
lantirgan bo'lmasin, zo'rlamayman, kapitan. Ayb-
ga buyurmasangiz faqat birgina savolim bor. Axir
bu aql bovar qilmaydigan kuchni olish manbayiga
xizmat etadigan elementlar, ayniqsa, rux juda tez
tugab qoladi-ku. Yer bilan aloqa qilib turmaganin-
gizdan keyin ularning o'rnini qanday to'ldirasiz?
- Bu savolga jonim bilan javob beraman, - dedi
kapitan Nemo. - Awalo shuni bilib qo‘yingki, de
ngiz qa’rida rux, temir, kumush, oltin va boshqa
m etallam ing koni bor, ularni qayta ishlash esa un-
chalik og‘ir emas. Ammo men yerda ishlatiladigan
bu metallardan foydalanmayman. Men kerakli miq-
dordagi energiyani dengizdan olaman.
- Dengizdan?
- Ha, professor, dengizdan. Dengizdan elektr
energiyasi olishning yo'llari ko‘p. Chunonchi, men
turli chuqurlikka tushirilgan o'tkazgichlar orqali
ularni o'rab turgan suv qatlamlaridagi har xil suv
haroratidan tok olishim mumkin. Ammo men bosh
qa qulayroq usuldan foydalanishni afzal ko'rdim.
- Qanaqa usuldan?
- Siz dengiz suvi tarkibini bilasiz-a? Uning yuz-
dan to'qson olti yarim qismi sof suv, taxm inan ikki-
yu uchdan ikki qismi natriy xloriddir1. Bundan tash-
qari, uning tarkibida biroz magniy xlorid va kalsiy
xlorid, bromli magniy sulfat, sulfat kislotasi va ug-
lekalsiy tuzi bo'ladi. Ko‘rib turibsizki, xlorli natriy
dengiz suvida juda ko‘p. Men o‘z elementlarimga
xuddi mana shu xlorli natriyni ishlataman.
- Xlorli natriyni deysizmi?
- Ha. U simob bilan birikkach, Bunzen element-
larida ruxning o'rnini bosa oladigan amalgama2
hosil etadi. Simob elementlarda parchalanmay-
Do'stlaringiz bilan baham: | 
