1
Elektroliz
- biror eritma orqali tok o'tganda shu eritmadagi
moddaning tarkibiy qismlarga ajratilishi.
112
- 0 ‘-o‘, kerak bo'lsa, yetarli miqdorda havo oli-
shim ham oson edi, ammo bunga hojat yo‘q, chunki
m en istagan vaqtimda okean sathiga ko'tarilishim
mumkin. Sirasini aytganda, elektr maxsus rezervu-
arlarga havo berib turuvchi kuchli nasoslarni hara-
katga keltiradi, zarurat tugilganda shulardan foy-
dalanib, uzoq muddat suv ostida turishim mumkin.
- Kapitan, - dedim men, - sizning oldingizda
faqat bosh egishim mumkin. Aftidan, siz odamlar
ancha keyinroq kashf etishi mumkin bo'lgan elek-
trning juda katta mexanik kuchini oldinroq ochish-
ga muvaffaq bo'lganga o'xshaysiz!
- Bilmadim, odamlar buni umuman kashf eta
olarmikin, - deya sovuqqonlik bilan javob berdi
kapitan Nemo. - Ammo nima bo'lsa ham m en bu
hayratomuz kuchdan qanday foydalanayotganim-
ni bilib oldingiz. Ana shu kuch kemaga doimiy va
uzluksiz yoruglik berib turadi, bu imkoniyat hatto
quyoshda ham yo‘q. Endi mana bu soatni qarang -
u elektr soat, to ‘g‘ri yurishda eng yaxshi xrono-
m etrlardan qolishmaydi. Uning siferblatini italyan
soatlari singari yigirma to'rtga bo'ldim, chunki men
uchun kunduzi ham, kechasi ham, quyosh ham, oy
ham yo‘q, faqat dengiz qa’rida ortimdan qoldiradi-
gan sun’iy yogdu bor. Qarang, ertalabki soat o‘n.
- Juda to ‘g‘ri.
- Mana bunisi elektrdan foydalanishning bosh
qa yo‘li. Ko‘z oldingizda osig'Iiq turgan siferblat
«Nautilus»ning tezligini ko'rsatishga xizmat qila-
di. Lag vintidan siferblatga sim tortilgan, uning mili
menga kema qanday tezlikda ketayotganini aytib
turadi. Ko'ryapsizmi, hozir biz ancha sekin - soati
ga o ‘n besh milya bosyapmiz.
- Qoyil! - xitob qildim men. - Tabiiy kuchni
tanlab to ‘g‘ri ish qilganingizni endi ko'rib turib-
113
man, kapitan. Bug kuchining elektr bilan almash-
tirilganidan kemangiz faqat yutgan.
- Biz hali kemani tam om an ko'rib bo'lganimiz
yo'q, professor, - dedi kapitan Nemo stuldan turar
ekan. - Charchamagan bo'lsangiz «Nautilus»ning
quyruq tomoniga yuring.
Darhaqiqat, suvosti kemasining tumshuq qis-
mini ko'rib bo'lgan edim. Kemaning o'rtasidan
tumshug'igacha joylashgan xonalar o'z tartibi bi
lan quyidagicha edi: kutubxonadan suv o'tkaz-
maydigan to'siq bilan ajratilgan uzunligi besh
metrli oshxona; uzunligi besh metrli kutubxona;
kapitanning xonasidan suv o'tkazmaydigan, ikkin-
chi to'siq bilan ajratilgan uzunligi o'n metrli katta
salon; kapitanning uzunligi besh metrli xonasi; ikki
yarim metrli mening xonam va nihoyat forshteven-
gacha cho'zilib borgan uzunligi yetti yarim m etrli
havo saqlaydigan rezervuar.
, Umuman, kemaning bu qismining uzunligi o't-
tiz besh m etr edi. Suv o'tkazmaydigan to'siqlar-
ning eshiklari mahkam yopiladigan qilib ishlangan
bo'lib, bu «Nautilus»ning biron yeri teshilgan taq-
dirda ham uni suv bosish xavfidan saqlar edi.
Men kapitan Nemoning ortidan yo'laklar bo'y-
lab kemaning o'rtasiga keldim. U yerda suv o 't
kazmaydigan ikki to'siq orasida torgina chuqurlik
bor edi. Devorga vint bilan mahkamlangan tem ir
narvon shiftga olib chiqar edi. Men kapitandan bu
chuqurlikning nimaga kerakligini so'radim.
- Eshkakli qayiq turgan joyga olib chiqadi, - deb
javob berdi u.
- Nima! Sizda qayiq bormi? - taajjublanib qayta
so'radim men.
- Bo'lmasam-chi. Juda ajoyib, yengil, cho'k-
114
maydigan qayiq bor. Unda sayr qilamiz, baliq oviga
chiqamiz.
- Oayiqni chiqarish uchun siz suv sathiga
ko'tarilishingiz kerakmi?
- Yo‘q, bunday qilmayman. Qayiq «Nautilus»
palubasining maxsus uyasida turadi. Uning suv
o'tkazmaydigan mahkam qopqog'i bo'lib, uyada uni
mustahkam boltlar tutib turadi. Bu narvon paluba-
ga, qayiq tagidagi ensizgina tuynukka olib boradi.
Qayiq ostida ham xuddi o'shanday tuynuk bor. Ana
shu ikki tuynuk orqali qayiqqa o'tam an. Men kirib
olgach, «Nautilus»dagi tuynukni yopishadi. Qa
yiq ostidagi tuynukni maxsus qopqoq bilan o'zim
yopaman. Shundan so'ng boltlarni burab chiqara-
man va qayiq juda katta tezlik bilan dengiz sathiga
ko'tariladi. Men yig'ma qopqoqni ochib machtani
qo'yaman va yelkanni ko'taram an yoki eshkaklarni
olaman.
- Kemaga qanday qilib qaytasiz?
- Men o'zim qaytmayman. «Nautilus»ning o'zi
keladi.
- Sizning buyrug'ingiz bilanmi?
- Ha, mening buyrug'im bilan. Men u bilan
elektr simi vositasida aloqa bog'layman. Kemaga
qaytmoqchi bo'lganimda telegramma beraman.
- Darvoqe, - deya xitob qildim men bu m o‘-
jizalardan hayratga tu sh ib ,- bundan osonroq yo'l
yo'q.
Kema ustiga olib chiqadigan trap katagining ol-
didan, uzunligi ikki m etr keladigan kayuta yoniga
o'tdik, u yerda Ned Lend bilan Konsel lunjlarini
to'ldirib, ajoyib nonushtani tushirayotgan edilar.
Bu kayutaning yonida uzunligi uch metrli oshxona
joylashgan edi. Shu yerning o'zida keng omborxo-
nalar bor edi.
115
Oshxonada elektr bilan ovqat pishirilar edi.
Platina taxtachalarga parchinlangan simlar qizib,
oqish rang bo‘lib, yopish, qaynatish va qovurish
uchun plitalarga kerakli miqdorda harorat berib tu
rar edi. Elektr dengiz suvini qayta ishlab, kemaga
yetarli miqdorda juda ajoyib, ichishga yaroqli suv
beradigan destillyatsiya apparatlarini ham qizitar
edi.
Oshxonaning yonida vannaxona joylashgan edi.
Undan narida kubrik - komanda uchun xona
bo'lib, uzunligi besh m etr edi; ammo eshigi berk
bo'lganidan men u yerdagi ahvolga zimdan qarab
«Nautilus»ning ekipajida necha kishi borligini aniq-
lay olmadim.
Xuddi shu yerda kubrikni mashina bo'lmasidan
ajratib turgan suv o'tkazmaydigan to'rtinchi to'siq
bor edi. Biz to'siqdagi eshikdan o‘tib, yuksak mala-
kali injener kapitan Nemo «Nautilus»ni harakatga
keltiradigan mashinalarni o'rnatgan zalga kirdik.
•
Juda yaxshi yoritilgan zalning uzunligi kami-
da yigirma m etr kelardi. Zal ikkiga bo‘lingan edi.
Birinchisida elektr energiya hosil etadigan ele-
mentlar, ikkinchisida kema parragini harakatga kel-
tiruvchi m ashinalar turar edi.
Zaldagi allaqanday g'alati bir hid meni taajjubga
soldi.
Kapitan Nemo sarosimaga tushib qolganimni
sezdi.
- Bu natriy olganda ajraladigan gazning hidi, -
dedi u. - Hechqisi yo‘q, arzimagan noqulaylik. Biz
baribir har kuni ertalab butun kemani shamollatib
olamiz.
Men «Nautilus» mashinalarini qiziqib tomosha
qildim.
- Ko'rib turibsizki, - dedi kapitan Nemo, -
116
men Rumkorf elementlaridan emas, balki Bunzen
elementlaridan foydalanyapman. Rumkorf ele-
m entlari menga kerakli q uw atni berolmasdi. Bun
zen batareyalari menda ko‘p emas, ammo har biri
ham juda kuchli. Batareyalar hosil etgan elektr zal-
ning qarama-qarshi tomoniga uzatiladi va u yerdagi
ulkan elektr motorlarni harakatga keltiradi. Bular
esa o‘z navbatida transmissiyalarning juda murak-
kab sistemasi orqali eshkak valini aylantiradi. Bu
valning diametri oltmish santim etr, uzunligi yetti
yarim metr. Shunday katta bo'lishiga qaramay, val
aylanishining tezligi sekundiga bir yuz yigirmataga
yetadi.
- Siz tezlikni...
- Soatiga ellik milya.
Bu yerda allaqanday sir bor edi, ammo su-
rishtirib olishga yuragim dov bermadi. Qanday qi
lib elektr shu qadar kuchli energiya berishi m um
kin? Bu misli ko'rilmagan, deyarli cheklanmagan
, kuchning manbayi qayerda? Buning siri yuqori tok
beriladigan katushkalarning yangi namunalari-
damikin yoki transmissiyalar sistemasidami?
Bunga sira aqlim yetmasdi.
- Kapitan Nemo, - dedim, - men muvaffaqi-
yatlar oldida bosh egaman va bunga qanday erish-
ganingizni oylab ham o'tirmayman. Men «Nau-
tilus»ning «Avraam Linkoln» atrofida manyovr qil-
ganini ko'rdim va u naqadar katta tezlik bilan suza
olishini bilaman. Ammo birgina tezlikning o‘zi
bilan ish bitmaydi-ku. Qayoqqa borayotganing-
ni ham ko'rib turish kerak-ku. Kemani yuqoriga,
pastga, chapga, o'ngga yo'naltirish imkoniyati ham
bo'lishi kerak-ku. Siz bularning hammasini bosim
yuzlab atmosferaga yetadigan juda chuqur yerlar-
da qanday boshqarasiz? Qanday qilib okean sathi-
117
ga ko'tarilasiz? Nihoyat, o'zingiz tanlab olgan suv
qatlamida kemaning to'g'ri harakat qilishiga qan
day erishasiz? Bu qadar ko‘p savol berib, odobsizlik
qilmadimmikin?
- Mutlaqo, professor, - deb javob berdi kapitan
biroz ikkilanishdan keyin. - Axir siz bu suvosti ke-
masidan hech qachon ketmaysiz-ku. Oani, salon-
ga yuring. Mening ishlaydigan xonam o'sha yerda.
Ana o‘sha yerda «Nautilus» haqida bilishingiz kerak
bo'lgan hamma narsani aytaman.
Do'stlaringiz bilan baham: |