Suv ostida sakson ming kilometr

1 

Taran

  -   qadimgi  urushlarda  qo‘rg‘on  va  qal’a  devorlarini 

ag‘darish uchun ishlatilgan nayzali yog‘och qurol.

425

---

ganda  «Nautilus»  palubasini  qalin  m uz  qatlam i 

qoplar edi. Yelkanli kem a bu yerlarda b u tu n  blok va 

talyalari  m uzlab  qolib,  suzolm agan b o ‘lardi.  Buna­

qa baland kengliklarda elektr kuchi bilan harakatga 

keltiriladigan kem agina suza olishi mumkin.

Barom etr bosim  pastligini k o 'rsatar va undan ya- 

nada pastlashishga moyilligi bilinib tu ra r edi.  Kom- 

pas ko'rsatkichlariga sira ishonch qolmadi.

lanubiy  m agnit  qutbiga  yaqinlashgan  sari 

kom pasning  jonsarak  m ili  aql  bovar  qilm aydigan 

yo'nalishlarni  ko 'rsatar  edi.  D arhaqiqat,  Gasten- 

ning  aniqlashicha,  janubiy  m agnit  qutbi  keng- 

likning  70-gradus  va  uzunlikning  130-gradusida 

joylashgan.  Dyuperey esa boshqacharoq koordinat- 

larni  hisoblab  chiqdi  -   kenglikning  70-gradus  30- 

m inuti  va  uzunlikning  135-gradusi.  Y o'nalishni 

aniqlash uchun endi  kom pasni kem aning tu rli bur- 

chaklariga  olib  borish,  bir  necha  bor  kuzatuvlar  , 

o'tkazish va  shu yo‘1 bilan  olingan  o'rtach a raqam - 

ni to 'g 'ri deb top ish  kerak bo'lib qoldi.

Ba’zan  kem a  qayerda  ketayotganini  faqat 

lag  ko'rsatkichlariga  asoslanib  kartaga  tushiri- 

lar  edi.  Ilon  izi  bo'lib  ketgan  o 'tish   joylarida  kem a 

y o'nalishini  m in u t  sayin o'zgartirib  turishga to 'g 'ri 

kelganidan  bu  usul,  albatta,  haqiqatdan  uzoqroq 

edi.

18-m artda  o 'zi  yo'l  ocham an  deb  yigirm a  m ar- 

tach a  uringanda  ham   m uvaffaqiyatsizlikka  uchra- 

gach,  «Nautilus»  tam om an  m uzlar  orasida  qolib 

ketdi.  Bu  endi  na  m uz  bo'tqasi,  n a  suzar  m uz  va 

h atto   na  m uz  maydoni,  balki  bir-biriga  chatishib 

m uz  to g 'in i  barpo  qilgan,  qim ir  etm aydigan  o'tib  

bo'lm as to 'siq  edi.

-  Uzluksiz yaxlit m uz, -  dedi m enga kanadalik.

Ned  Lend  ham   boshqa  qutb  dengizchilari  sin-

426

---

gari  bu  to 'siq n i  o ‘tib  bo'lm as  deb  oylayotganini 

tushunib  turibm an.  Peshinda  bir  necha  m inutgina 

quyosh  ko'ringanda  kapitan  Nemo  aniq  hisob  chi- 

qarib  oldi.  Biz  uzunlikning  51-gradus  30-m inutida 

va  janubiy  kenglikning  67-gradus  39-m inutida 

suzar  edik.  Ko'rib  turibm izki,  «Nautilus»  Antark- 

tikaning ancha ichkarisiga kirib borgan edi.

Oldimizda  ham ,  orqam izda  ham   endi  ochiq  suv 

ko'rinm as  edi.  «Nautilus»  turli  shakldagi  muz  par- 

chalari to g '-to g ' uyulib yotgan yalanglik bilan o'rab 

olingan bo'lib, bu m anzara daryo muzi yorilishi ara- 

fasidagi  tartibsizlikni  eslatar,  faqat u  ko'lam  jihati- 

dan  juda ulkan  edi.  U nda-bunda balandligi  ikki yuz 

fu t va undan ham  ortiqroq nayza uchli m uz tepalik- 

lari  ko'zga  tash lan ar  edi.  Undan  nariroqda  kulrang 

tum an tu tu n i qoplagan tikka m uz qoyalari tizilishib 

turardi.  Ana  shu  qayg'uli  m anzara  ustiga  bu  yerda 

sukunat  hukm ronligini  b o 'ro n   qushlarining  qattiq 

qichqirishlari  va  qanot  qoqishlarigina  buzib  tu rar 

edi.  Bu  yerda  ham m a  narsa  o'likday bo'lib  tuyular 

edi...

«Nautilus» o'zining m ardona suzishini xuddi ana 

shu yerda to 'x tatish g a m ajbur bo'ldi!

-  Bilasizmi, janob professor,  -  dedi m enga o 'sh a 

kuni Ned Lend,  -   agar kapitanim iz bu g'ovdan ham  

o 'tish g a muvaffaq bo'lsa...

-  Unda nim a bo'ladi, Ned?

-  Unda u chinakam  show oz!

-  Nega?

-   Chunki  bu  qalin  m uzlikni  hech  kim  yorib 

o 'tg a n   emas.  Kapitaningiz  kuchli  odam,  bunga 

shak  keltirm aym an.  Ammo  m ing  la ’nat!  -   tabiat- 

dan kuchliroq bo'lm asa kerak!  Bu yerda ta b ia t o 'tib  

bo'lm as  g'ov  qo'ygan  ekan,  u  xohlasa,  xohlam asa 

to 'x tash g a m ajbur bo'ladi.

427

---

-   Gaplaringizda  jon  borga  o'xshaydi,  m ister 

Lend...  Ammo  h ar  holda  shu  m uzlar  ortida  nim a 

borligini  juda  bilgim  kelyapti.  Bu  devor  g ash im g a 

tegyapti!

-  Xo'jam haqlar,  -  dedi Konsel.  -  Devorlar olim- 

larning  g'ashini  keltirish  uchun  atayin  yaratiladi. 

Agar  m ening  qo'lim da  bo'lganida  yer  yuzidagi  b u ­

tu n  devorlarni buzib tash lar edim!

-   Safsata,  -   deb  javob berdi  kanadalik.  -   Bu  d e­

vor ortida nim a borligini m en juda yaxshi bilam an.

-  Nima bor? -  so'radim  men.

-  Muz, faqat muz!  -  javob berdi kanadalik.

-   Bunga  ishonchingiz  komilmi,  Ned?  -   deya 

e ’tiroz  bildirdim   m en,  -   Ammo  m en  bunga  ishon- 

may  turibm an.  Shuning  uchun  ham   janub  tom on 

yurish davom etishini istaym an.

-   0 ‘zingizga jabr,  janob professor,  -   javob berdi 

Ned  Lend.  -   Hali  bu  fikringizdan  qaytasiz.  Biz  uz- 

luksiz,  yaxlit  m uz  chegarasiga  kelib  yetdik  -   sh u ­

ning o'zi kifoya.  Bundan u yog'iga siz ham ,  kapitan 

Nemo ham ,  «Nautilus» ham  bir qadam  siljiy olmay- 

sizlar.  Siz buni istaysizm i,  istam aysizm i, baribir biz 

shimolga,  y a’ni  haqiqiy  odam lar  yashaydigan  joy- 

larga qaytam iz.

Ned  Lend  bir  m asalada  haqligini  e ’tiro f etishim  

kerak:  kem alar m uzliklar m aydoni bo'ylab  suzishni 

o'rganm agunlariga  qadar  ular  uzluksiz  yaxlit  m uz­

liklar oldida to 'x tab  qolishga m ajbur bo'ladilar.

D arhaqiqat, harakat qilinayotgani, m uzni yorish- 

ga jon-jahdi bilan urinayotganiga qaramay,  «N auti­

lus» qim irlam ay joyida qolaverdi.

O datda oldinga yurolm agan kem a orqaga qayta- 

di.  Biroq  bu  yerda  olg'a  yurish  m um kin  bo'lm a- 

ganidek,  orqaga  qaytishning  ham   iloji  yo'q,  ch u n ­

ki  orqam izdan b u tu n   o 'tish   joylari birlashib  qolgan

428

---

edi.  Bordi-yu  kem am iz  yana  biroz  vaqt  harakatsiz 

tursa, m uzga yopishib yaxlab qolishi aniq edi.

Tushdan  keyin  soat  ikkiga  yaqin  bu  xavf  ayon 

b o'la  boshladi:  suvning  «Nautilus»  turgan  m uzla- 

m agan  joyini  juda  tez  yax  qoplay boshladi.  Shunga 

iqror  bo'lishim   kerakki,  kapitan  Nem oning  bu  ishi 

endi m enga o ‘ta  ehtiyotsizlikday tuyula boshladi.

Shu  paytda  m en  palubada  turgan  edim.  Paydo 

bo'layotgan  yupqa  m uz  qatlam ini  bir  necha  m inut 

davomida  kuzatib  turgan kapitan  m enga  savol b er­

di:

-   Bizning  bu  turishim iz  haqida  qanday  fikrda- 

siz, janob professor?

-   Shu  yerda  yaxshigina  tiqilib  qoldik,  deb 

o y lay m an , kapitan.

-  Tiqilib qoldik? Bu nim a deganingiz?

-   Bu  shu  deganimki,  biz  na  oldinga,  na  orqaga, 

na  o'ngga,  na  chapga yura  olamiz.  Bu  h o lat  m ada- 

niylashgan m am lakatlarda «tiqilish»  so'zi bilan ifo- 

dalanadi.

-   Demak,  siz  «Nautilus» bu yerdan chiqib ketol- 

maydi, deb o'ylayotgan ekansiz-da?

-   Men  bunga  unchalik  ishonm aym an,  kapitan. 

Д т т о   ham m a  gap  shundaki,  A ntarktika  qishi  ara- 

fasida m uzlarning ko'chishiga um id qilib bo'lm aydi.

-   Eh,  professor,  g'oyalaringizga  sodiqsiz,  -   dedi 

kinoya bilan kapitan Nemo.  -  Ko'z o'ngin-gizga nu- 

qul to ‘sig‘-u g ‘ov kelaveradi!  Ijozatingiz bilan sizga 

shuni  aytm oqchim anki,  «Nautilus»  muz  halqasidan 

chiqib ketibgina qolmay, balki hali  olg'a  ham  yura- 

di!

-   Janub  tom onga  qarab-a?  -   so'radim   m en 

ko'zim ni kapitan Nemoga tikib.

-  Ha, janob professor, u qutbning o'zginasigacha 

boradi!

429

---

-   Qutbga?!  -   qichqirib  yubordim   m en  bunga 

ishonm ayotganim ni yashirolmay.

-   Ha,  -   deya  sovuqqina  tasdiqladi  kapitan.  -  

lanubiy  qutbga,  yer  yuzining  barcha  m eridianlari 

kesishadigan  o'sha  sirli  joyga.  Nimani  xohlasam, 

«Nautilus»ni shunga m ajbur qilishim ni bilasiz-ku!

Ha,  buni bilar  edim.  Bu  odam   aql bovar  qilmay- 

digan  darajada  jasoratli  ekanligi  ham   m enga  ayon 

edi.  Shimoliy  qutbga  nisbatan  borish  ancha  qiyin- 

ligini  hisobga  olganda  Janubiy  qutb  yo'lini  to 'sib 

turgan  son-sanoqsiz  g'ovlarni  yengishga  urinishni 

faqat telba kishilardangina kutish mumkin.

Axir  eng  jasur,  eng  tajribali  dengizchilar  ham  

Shimoliy  qutbgacha  yetam an  deb  behuda  urinib, 

yo  m ag'lubiyatga  uchrab  qaytganlar  yoki  halok 

bo'lganlar.

Men  kapitan  Nem odan:  «Hali  inson  oyog'i  teg- 

m agan  bu  qutbni  ilgari  ochganmidingiz?»  deb 

so'radim .

-  Yo'q, -  deb javob berdi u.  -  Biz uni birga ocha- 

miz.  Boshqalar qilolm agan ishni m en qilam an.  Men 

hali hech qachon «Nautilus»da janub tom on shu qa­

dar  uzoqqa  kirib  kelm agan  edim;  am m o  yana  qay- 

tarib  aytam an,  biz  hali  yana  olg'a  yuram iz,  q u tb ­

gacha yetamiz!

-   Gaplaringizga  ishonishga  harakat  qilam an, 

kapitan,  -   javob  berdim   m en  kinoya  bilan.  -   Siz­

ga  ishonam an.  Olg'a  boraveraylik!  Yo'limizni  hech 

narsa  to 'sa   olmaydi!  Bu  uzluksiz  yaxlit  m uzlarni 

parchalab  tashlaym iz!  Portlatam iz,  bo'ysunm asa 

u ning u stid an   uchib  o 'tish   uchun  «Nautilus»ga  qa- 

n o t taqam iz!

-   Muz u stidan deysizmi, janob professor? -   oso- 

yishta  javob  berdi  m enga  kapitan  Nemo.  -   Yo'q, 

nega endi? Biz, yaxshisi, m uz ostidan o'tam iz!

430

---

-  Muz ostidan?!  -  xitob qildim  m en.

To‘sat dan  um id  chirog'i  yonganday  bo'ldi.  Ka­

p itan   Nemo  nim ani  m o'ljallayotganini  tushundim . 

«Nautilus»ning m o'jizakor  fazilati  kapitan  Nemoga 

yana bir m arta xizm at qilishi kerak edi!

-   Bir-birimizni  tu sh u n a  boshlaganim izni  k o '­

rib  turibm an,  -   deya  so'z  boshladi  kulib  k a p ita n .- 

Nazarim da  siz  bunga  urinib  ko'rish  m umkinligiga 

shubhalanyapsiz. M ening esa bu ishning muvaffaqi- 

yat  bilan  am alga  oshirilishiga  ishonchim   komildir. 

Oddiy kem a qilolm aydigan ishni «Nautilus» osongi- 

na bajaradi.  Bordi-yu, qutb yonida q it’a uchrab qol- 

sa, u to'xtaydi. Ammo aksincha,  okean bo'lsa, unda 

biz qutbning o'zigacha boramiz!

-   D arhaqiqat,  -   deya  javob  berdim   m en  kapi- 

tan n in g   m ulohaza  bilan  aytgan  gaplarini  o'ylab 

turib,  -   agar  okean  sathini  m uz  qoplagan  bo'lsa, 

uning  pastki  qatlam lari  m uzlam aydi.  Xato  qil- 

m asam   -   m uzning suvga botib tu rg an  qismi dengiz 

sathidagiga  nisbatan  ortiq,  y a’ni  suvostini  to 'rt-u , 

sathidagina bir deb faraz etsa bo'ladim i?

-   Ha,  janob  professor,  ularning m uvozanati  de- 

yarli  shunday:  Dengiz  sathiga  chiqib  tu rg an   ays- 

bergning h ar bir  futiga  suvga botib  tu rg an   uch  futi 

tb 'g 'ri  keladi.  Demak,  bu  m uz  tog'lari  okean  sa th i­

ga yuz  m etrdan ortiq chiqm agani  uchun ular suvga 

nari  borsa  uch yuz  m etr  cho'kib  turadi.  «Nautilus» 

uchun  uch  yuz  m etr  chuqurlikka  sh o 'n g 'ish   ch o 't 

bo'libdim i?

-  G ho't emas! 

_ /

-   Bugina  em as, biz yanada chuqurroqqa,  barcha 

kengliklarda  ham   h aro rat  bir  m e’yorda  saqlanadi- 

gan  suv  qatlam lariga  tu sh a  olamiz va  u yerdan  tu ­

rib ochiq havodagi o 'ttiz-q irq  daraja sovuqni kalaka 

qilgandek bem alol yurishim iz mumkin!

431

---

-   Siz haqsiz, kapitan, m utlaqo haqsiz!  -  deya xi- 

tob qildim m en.

-   Biz  yengishim iz  lozim   bo'ladigan  birdan  bir 

qiyinchiiik  shuki,  -   deya  so'zini  davom   ettirdi  k a­

pitan Nemo,  -  havo zaxirasini yangilam ay surunka- 

siga bir necha sutka davom ida suv ostida turishim iz 

m um kin.

-  Faqat shuning o‘zimi? -  e ’tiroz bildirdim  men.

-   «Nautilus»da  anchagina  k atta  hajm dagi  re- 

zervuarlar  bor.  Ularga  havo  to 'latam iz  va  bu  bizni 

yetarli m iqdorda kislorod bilan ta ’minlaydi!

-   Juda  soz,  janob  professor,  -   deya  yana  kulib 

qo'ydi  kapitan.  -   Yana  bir  shubhaga  solayotgan 

m asala ustida  siz  bilan m aslahatlashib  olishga rux­

sat  bersangiz,  chunki  keyin  m eni  telbalikda  aybla- 

shingizni istam aym an.

-  Nim adan shubhalanyapsiz? -   so'radim  kapitan 

Nemodan.

Q utbdagi  dengiz,  agar  u  yerda  dengiz  bo'lsa, 

tam om an muz bilan qoplangan bo'lishi m um kin va, 

binobarin, biz uning sathiga chiqa olmaymiz.

-   Nima  deyapsiz,  kapitan!  Nahotki,  siz  «Nau- 

tilus»ning qoziq  tishi  borligini  un u tg an  bo'lsangiz! 

Siz uni diagonal bo'ylab to 'g 'rilab, m uz ostidan ura- 

siz va osongina yo'l ochiladi.

-   Q arang-a,  janob  professor,  bugun  sizni  tanib 

bo'lm ayapti.

-   Ammo  kapitan,  -   deya borgan  sari  hayajonim  

oshib  so'zim ni  davom  ettirdim   m en,  -   nega  endi 

Janubiy  qutbda  biz  m uzlam agan  dengizni  uchrat- 

mas ekanm iz? Sovuqlik qutblari janubiy yarim  shar- 

da  ham ,  shim oliysida ham  yer qutblari  bilan  to 'g 'ri 

kelmaydi.  Binobarin,  buning  aksi  isbotlanm agan 

ekan, yer sharining bu ikki bir-biriga qaram a-qarshi

432

---

nuqtalarida m uzlam agan dengizlar yoki yer mavjud 

deb faraz etishga haqlimiz.

-   Men  ham   shu  fikrdam an,  janob  professor,  -  

deb  javob  berdi  kapitan  Nemo.  -   Faqat  bir  n arsa- 

ga  e’tibor  beryapsizm i,  loyiham ga  qarshi  e ’tiroz- 

larim ni  shunchalik  inkor  qildingizki,  o ‘zim  ham  

unga yon bosishga m ajbur bo'lyapm an.

K apitan  Nemo  haq  gapni  aytdi.  Endi  jasorat bo- 

bida u bilan bellashayotgan edim.  Janub  tom on  su- 

zishga  endi  m en  uni  undayotgan  edim.  H atto  m en 

undan ham  oshib ketdim ...

Yo'q, yo'q, birpas sabr qil, tentak! Kapitan Nemo 

«borish»  yoki  «bormaslikning»  ham m a  tom onlari- 

ni allaqachon o'ylab qo'ygan va endilikda orzularga 

g 'arq  bo'lib, tap tortm ay, o'zim ni h ar tom onga ura- 

yotganim ni ko'rib, m eni erm ak qilayotgan edi.

Bu  orada  kapitan  Nemo  bekor  turm adi.  Pa­

lubaga  yordam chisini  chaqirib,  u  bilan  nom a’lum  

tilda  so'zlashdi.  Yordamchi  kapitan  rejalarini  ol- 

cjindan  bilganidanm i  yoki  bu  topshiriqning  baja- 

rilishida  hech  qanday  to 'siq   ko'rm aganidanm i,  har 

holda uning yuzida h a tto  ajablanish ifodasi ham  se- 

zilmadi.

j 

Ammo u qanchalik sovuqqon bo'lm asin, m en so- 

diq  do'stlarim ga  kapitan  N em oning  qutbga  borish 

niyatini  aytganim dagi  Konselning  beparvo  holati- 

dan  o'tolm as  edi.  Osoyishtalik bilan  «xo'jam   shuni 

istasalar» deyishi bu dovyurak odam ning birdan-bir 

javobi bo'ldi va m en u n dan boshqa hech narsa bilol- 

m adim .  Ned Lendga kelganda, bu tam om an boshqa 

gap:  m ening gaplarim ni  eshitgach, yelkani k an ad a­

lik k o 'targ an  darajaga yetkazish am rim aholdir.

-   Bilasizmi,  janob  professor,  -   dedi  u,  -   siz  va 

kapitaningiz Nemoga rahm im  kelyapti.

433

---

-   Ammo  tushunsangiz-chi,  axir,  biz  qutbga  bo- 

ramiz, qutbga-ya!

-   Ehtimol,  borishingiz  m um kindir,  am m o  shuni 

bir bilingki, u  yerdan qaytib kelolmaysiz!

Ned  Lend  shunday  dedi-yu,  kayutasiga  ketdi. 

«Biror kor-hol  qilib  qo'ymay»,  dedi u   eshikni yopar 

ekan.

Bu  orada  «Nautilus»  ekspeditsiyasiga  hozir- 

lik  ko'rishga  kirishdi.  Dvigatel  harakatga  keltirgan 

kuchli  nasoslar  rezervuarlarga  k a tta   bosim   bilan 

havo joylay boshladi.

T ushdan  keyin  soat  to 'rtla rd a   kapitan  Nemo 

m enga hozir lyuk yopilishini  aytdi.  Men yo'lim izga 

g ‘ov  bo'lib  tu rg an   uzluksiz  yaxlit  m uzliklarga 

so'nggi  bor  nazar  tashladim .  Havo  ochiq,  osm on- 

da bulut ko'rinm asdi.  Sovuq ancha baland -  noldan 

o 'n   ikki  daraja  p ast  edi,  am m o  sham ol  bo'lm agani 

uchun bu sovuq uncha bilinm asdi.

M atroslardan  o 'ntachasi  qo'llarida  cho'kich  b i­

lan  palubaga  chiqishdi  va  «Nautilus»  atrofidagi 

m uzni urib yora boshlashdi.

M atroslar  kem ani  tezgina  bo 'sh atib   olishdi, 

chunki  m uz  hali  qalinlashm agan  edi.  Biz  ham - 

m amiz  kem a  ichiga  tushib  olganim izdan  keyin 

lyukni  yopishdi  va  «Nautilus»  sekin  suvga  sh o 'n - 

g'idi.

Men  Konsel  bilan  birga  salonga  kirdim.  Biz  de- 

raza yonida o'tirib,  Janubiy Muz  okeani  suvlarining 

ostki  qatlam larini  tom osha  qila  boshladik.  Tashqi 

m uhit  h aroratini  o'lchaydigan  term om etr  simobi 

tez  ko'tarila  boshladi,  m anom etr  mili  asta  o'ngga 

surilar edi.

K apitan Nemo b ashorat qilganiday, uch yuz m etr 

chuqurlikda suv m uzdan xoli edi. Ammo «Nautilus» 

sakkiz  yuz  m etrgacha  sho'ng'idi.  Bu  yerda  suv  ha-

434

---

rorati  sathdagidan  ikki  darajada  baland  edi.  O'z- 

o'zidan ayonki,  elektr pechlari vositasida isitilayot- 

gan  «Nautilus»  ichidagi  h aro rat  tashqi  haroratdan 

q a t’i nazar, ham isha bir m e’yorda tu ra r edi.

«Nautilus»  barcha  m anevrlarni  aw alg id an   ham  

itoatkorlik va aniqlik bilan bajarar edi.

-   X o'jam ning  ruxsatlari  bilan  shuni  aytm oqchi- 

m anki,  m enim cha,  biz  eson-om on  o 'tib   olamiz,  -  

dedi Konsel.

-   Umidimiz  ham   shu,  -   deb  javob  berdim   m en 

q a t’iyat bilan.

«Nautilus»  m uzdan  xoli  bu  chuqurlikda  ellik 

ikkinchi  m eridian  bo'ylab  to 'g 'ri  qutbga  yo'l  tu ta - 

yotgan edi. 67-gradus 30-m inutdan 90-gradusgacha 

yigirm a  ikki  yarim   gradus  yoki  ikki  m ing  kilo- 

m etrdan  oshiqroq yo'l  bosish  kerak  edi.  «Nautilus» 

soatiga  taxm inan  ellik kilom etr,  ya’ni  tezyurar  po- 

yezd  tezligida  suzayotgan  edi.  Agar  yo'lda  to 'x tab  

qolm asa,  u  qirq  soatdan  biroz  ortiqroq  vaqt  ichida 

qutbga yetishi kerak.

Yangi  m anzara  paydo  bo'lganidan  m en  bilan 

Konsel  tu n n in g   bir  qism ini  deraza  yonida  o'tkaz- 

dik.  Projektor  suvni  juda  yaqqol  yoritayotgan  edi. 

IjJiroq  dengiz  b o 'm -b o 'sh .  Muz  qoplangan  bu  suv- 

larda baliq yasham as edi.

«Nautilus»ning  tez  suzayotgani  korpusining  ti- 

nim siz zirillashidangina sezilayotgan edi.

Tungi  soat  ikkiga  yaqin  kayutam ga  kirib  bir  n e ­

cha  soat  uxlab  olishga  qaror  qildim.  Konsel  ham  

uxlashga  ketdi.  Yo'lakdan  o 'tib   kayutam ga  kira- 

yotganda  kapitan  Nem oni  uchratm adim .  U  shtur- 

val hujrasida navbatchilik qilayotgan bo'lsa kerak.

Keyingi kuni, 19-m artda, ertalabdanoq m en yana 

salon  derazasi  yonidagi  kuzatuv  postim ni  egallab 

oldim.  Elektr  lag «Nautilus»ning oddiy tezlikda  su-

435

---

zayotganini  ko'rsatib  tu rar  edi.  U  endi  dengiz  s a t­

higa  birdaniga  em as,  balki  o'z  rezervuarlarini  oz- 

ozroq b o 'sh ata borib, asta ko'tarilar edi.

Yuragim  tez-tez  ura  boshladi.  Dengiz  sathiga 

chiqa  olarm ikanm iz?  M uzdan  xoli  joy  toparm ikan- 

miz?

Yo'q,  yo'q,  shoshm ay  tur!  «Nautilus»  bir  tu r- 

tinib,  uzluksiz  yaxlit  m uz  sathining  tagiga  borib 

urilganini  sezdim,  ovozning  chiqqan  bo'g'iqligiga 

qaraganda,  qalin  m uzga  taqalgan  edik.  Darhaqi- 

qat,  m anom etr  ko'rsatkichlari  ham   bu  taxm inning 

to'g'riligini  ifodalardi  -   biz  bir yarim   m ing  fut  suv 

ostida  edik.  Demak,  tepam izda  qalinligi  ikki  m ing 

fut  keladigan  muz  qatlam i  bo'lib,  uning  besh  yuz 

futi  dengiz  sathiga  ko'tarilgan!  Binobarin,  bu  yer- 

dagi  uzluksiz  yaxlit  m uz  suvga  sh o 'ng'igan  yerida- 

gim izdan qalinroq edi.  Demak,  tasalli beradigan b i­

ron narsa yo'q edi!

«Nautilus»  kun  bo'yi  sathga  chiqish  uchun  bir 

necha  bor  urinib  ko'rdi,  am m o  h ar  gal  qalin  muz 

shipga  duch  kelardi.  Ayrim  joylarda  bu  «ship» 

to 'qqiz  yuz  m etr  chuqurlikkacha  borar,  ya’ni  muz 

qatlam ining  qalinligi  bir  m ing  ikki  yuz  m etrga  ye­

tib,  shundan  uch  yuzi  dengiz  ustiga  chiqib  tu ra r 

edi. Endi bunisi biz suvga sh o 'n g 'ig an  paytdagi ays- 

berglarning  eng balandidan  ham   uch  baravar  ortiq 

edi!  Men  aysberglar  uchi  joylashib  olgan  joygacha 

bo'lgan  chuqurlikni  diqqat  bilan  o'lchardim  va  shu 

y o'l  bilan  bu  to 'n ta rilg a n   suvosti  to g '  tizm asining 

oddiy xaritasini tu zar edim.

Kechga  borib  ham   ahvolimiz  o'zgarm adi.  Soat 

sakkizlar  cham asi  edi.  «Nautilus»  havo  zaxirasi- 

ni  odatda  belgilanganicha  bundan  to 'r t  soat  oldin 

yangilab  olishi  kerak  edi.  Biroq  kapitan  Nemo  za- 

xira  rezervuarlardan  hali  bir  litr  ham   kislorod  chi-

436

---

qarm aganiga  qaramay,  nafas  olishda  hech  qanday 

qiyinchilik sezilm as edi.

Shu  kecha  yaxshi  uxlay  olmadim.  Bir  yoqdan 

um id  va  ikkinchi  yoqdan  tashvish  m eni  hayajon- 

lan tirar edi.  Bir necha bor o‘rnim dan turdim . «Nau­

tilus» ham on chiqishga yo'l axtarar edi.  Tunda soat 

uchga yaqin salonga chiqdim va m anom etrga qarab, 

m uz  qoplam aning  ostki  sathi  ellik  m etr  chuqurlik­

da  o'tayoganini  ko'rdim .  Uzluksiz  yaxlit  muz  asta- 

sekin aysfildga  -   m uz  maydoniga aylanib borar edi. 

Suvosti  tog'lari  o 'rn in i  suvosti  tepaligi  egallab  o l­

gan edi.

Men  m anom etrdan  ko'z  uzm as  edim.  Biz  pro- 

jektorim iz  nurida  m ing xil  tovlanayotgan  qiya  muz 

sathi ostida diagonal bo'ylab m uttasil ko'tarilib b o ­

rar edik.

Bosib  o 'tilg an   har  bir  kilom etrdan  keyin  uzluk­

siz yaxlit m uz qatlam i tobora yupqalashib borar edi.

Nihoyat,  shu  unutilm as  kun,  19-m artda  ertalab 

soat  oltida  salon  eshigi  ochilib,  ostonada  kapitan 

Nemo paydo bo'ldi.

-  Dengiz bo'm -bo'sh!  -  dedi u.