Statistika, ma’lumotlar va statistik fikrlash i-bob. Mundarija

O’zgaruvchan ko’rsatkich – bu bosh to’plamdagi alohida eksperimental (yoki kuzatiladigan) birliklarning tavsifnomasi yoki xususiyatidir.

O’zgaruvchan deb atalishi sababi shundan kelib chiqadiki, ya’ni har qanday muayyan tavsifnoma bosh to’plamdagi birliklar orasida farqlanishi mumkin.
Muayyan o’zgaruvchini o’rganish uchun raqamli tassavvurni olish imkoniyatiga ega bo’lish foydalidir. Ammo ko’p hollarda raqamli tassavvurni olish har doim ham imkoniyat bo’lmaydi, shuning uchun statistik tadqiqotlarda o’lcham muhim yordamchi rolni bajaradi. O’lchov – bu bosh to’plamning alohida o’zgaruvchan birliklariga tartib raqamini berish uchun biz foydalanadigan jarayondir. Biz, masalan, ro’yxatdagi saylovchilarga savol berib, prezidentning unumdorligini 1 dan 10 gacha shkala bo’yicha baholab, o’lchashimiz mumkin. Yoki biz Amerikaning ishchi kuchi yoshini o’lchash uchun har bir xodimga “Siz necha yoshdasiz?” deb shunchaki so’rab o’lchashimiz mumkin. Boshqa hollatlarda o’lchash sekundomer, tarozi va krontsirkullar kabi asboblardan foydalanishni taqozo etadi.
Agar biz o’rganishni hohlaydigan bosh to’plam kichik bo’lsa, unda bosh to’plamning har bir birligi uchun o’zgaruvchanlikni o’lchash mumkin. Masalan, abiturentlarni qabul qilish uchun Siz GPAni o’lchayotgan bo’lsangiz, bu hech bo’lmaganda agar har bir GPA olsa amalga oshadi. Qachonki, biz bosh to’plamning har bir birligi uchun o’zgaruvchanlikni o’lchasak, uni bosh to’plamni ro’yxatga olish deb ataladi. Odatda, ammo, ko’p hollatlarda bosh to’plam juda katta bo’lib, ko’p minglab birliklar sonidan tashkil topgan bo’lishi mumkin. Yuqorida aytib o’tilgan bosh to’plamning ta’riflari, shuningdek Sizning universitet yoki kollej barcha bitiruvchilari, yangi iPhone barcha potentsial xaridorlari va AQSh pochta xizmati tomonidan qayta ishlanadigan birinchi sinf darajali pochtaning barcha buyumlari bosh to’plamning katta guruhlar misollari hisoblanadi. Bosh to’plamning shunday guruxlari uchun ro’yxat o’tqazish juda ko’p mehnat va ko’p mablag’ sarf qilishni taqozo etadi. Shuning uchun muqobil ravishda oqilona ish yuritib, bosh to’plam birliklarining bir qismini tanlash va o’rganish zaruriyati paydo bo’ladi.

Tanlama – bosh to’plam birliklaridan maxsus usullar bilan tanlab olingan qismini ifodalaydi.

Masalan, AQShda prezidentlik saylovi o’tkaziladigan yilda qayd qilingan barcha 145 millionta saylovchilarni so’rovi o’rniga so’roq o’tkazuvchi atigi 1500ta saylovchini tanlab olishi va so’rov o’tkazishi mumkin. Agar u “prezidentni afzal ko’rishligi” o’zgaruvchisiga qiziqsa, har bir tanlangan ovoz beruvchini qayd qiladi.
Tanlanmada (yoki bosh to’plamda) har bir birligi uchun o’zgaruvchilar qiziqishni o’yg’otgandan so’ng ular tortilgan, ma’lumotlar tasviriy yoki analitik statistik usullari bilan tahlil qilingan hisoblanadi. Sotsiolog, masalan, faqat 1500ta saylovchi tanlanmasida ovoz berish modelini tasvirlab berishga manfaatdor bo’lishi mumkin. Ko’proq bo’lishi mumkin, u barcha 145 million saylovchilarning bosh to’plam haqida xulosa qilish uchun tanlanmadagi bu ma’lumotdan foydalanishni istaydi.