Statistika haqqında ulıwma túsinik

Dispersiya () bo’lek mug’darlar menen olardın’ ortasha mug’darı ortasındag’ı parqlar kvadratının’ toplamdag’ı birlikler sanı jıyındısına bolg’an qatnası na’tiyjesi. 35-tablicada keltirilgen formulada h’a’m bo’lek mug’darlar menen olardın’ ortasha mug’darı ortasındag’ı o’zgeristin’ salmaqqa bolg’an ko’beymesi. Bul ko’rsetkishti esaplawda da ayırım sha’rtli momentlerge jol qoyıladı. Tiykarınan ortasındag’ı o’zgeris kvadratqa ko’teriledi. Bunda bir ta’repten, on’ (+) belgili o’zgeriske iye bolıp, ortasha absolyut o’zgeristi esaplawdag’ı kemshilikti joq etsek, ekinshi ta’repten variatsiya (o’zgeriwshen’lik) da’rejesin eki ese u’lkeytemiz, sebebi o’zgerisler kvadratqa ko’teriledi, son’ınan ortasha esaplanadı.
Eger dispersiyanı kvadrat korennen shıg’arsaq, bul waqıtta o’zgeriwshen’liktin’ h’aqıqıy da’rejesi kelip shıg’adı. Bul ko’rsetkish ortasha kvadratlıq o’zgeris dep ataladı .
U’yrenilip atırg’an h’a’diyse qanday birliklerde (absolyut mug’darlarda, pul, natura yaki sha’rtli natura) berilgen bolsa, ortasha kvadratlıq o’zgeris te sonday birliklerde beriledi. Bunday jag’dayda h’a’r tu’rli h’a’diyselerdin’ o’zgeriwshen’ligin salıstırmalı analizlew sha’rt emes. Mısalı, ja’mi usaqlap satıw tovar aylanısı ushın ortasha kvadratlıq o’zgeris 20 sum h’a’m realizatsiya islengen bolsa o’zgeris 10 kg bolsa, bunday h’alda variatsiyanı salıstırmalı analizlew mu’mkin emes. Sebebi o’zgerisler tu’rli o’lshew birliklerinde keltirilgen. Mine sol sebepli o’zgeriwshen’likti salıstırmalı ta’repten analizlew maqsetinde variatsiya koeffitsenti esaplanadı.