Statistik kuzatish ma’lumotlarini svodkalash va guruhlash svodkalash va uning turlari to‘g‘risida tushuncha

Guruhlash belgisi deganda guruhlash uchun asos qilib olin­gan muhim belgi tushuniladi. Guruhlash belgisini to‘g‘ri tanlash guruhlash nazariyasining muhim masalalaridan biridir. Guruh­lash belgisini tanlashda quyidagi asosiy qoidalarga amal qilinishi maq­sadga muvofiq:
1. Eng avvalo, o‘rganiladigan hodisaning mohiyatini chuqur anglash zarur;
2. Guruhlashni amalga oshirayotgan vaqtda unga asos qilib har doim muhim belgilarni olish zarur.
3. Guruhlash belgisini tanlashda o‘rganilayotgan ijtimoiy ho­disaning aniq xususiyatlarini hisobga olish kerak.
4. Murakkab ijtimoiy hodisalarni tavsiflashda bir necha mu­him belgilarni olish kerak.
Guruhlash belgilari ifodalanishiga qarab ikki turga bo‘linadi:
1. Atributiv belgilar;
2. Miqdoriy belgilar.
Atributiv belgilar deganda son bilan ifodalanmaydigan, maz­munan va sifat jihatdan bir-biridan farq qiladigan belgilar tushu­niladi. Kishining kasbi (mexanik, traktorchi), millati, Tovar­lar­ning turlari, mollar zoti va boshqalarni ushbu belgiga misol qilib ko‘rsatish mumkin
Miqdoriy belgi deganda son bilan ifodalanuvchi belgilar tu­shuniladi. Masalan, ekin maydoni, ekinlar hosildorligi, chorva mol­lari mahsuldorligi, mehnat unumdorligi va hokazolar ushbu bel­giga misol bo‘la oladi, chunki bu belgilar bevosita sonlar (ra­qamlar) da ifodalanadi.
Ijtimoiy hodisalarning o‘zaro bog‘lanishni o‘rganish maqsa­di­da guruhlash ikki turdagi belgilarga bo‘linadi:
1. Omilli belgilar.
2. Natijaviy belgilar.
Omilli belgi deb natijaviy belgiga ta’sir qiluvchi ko‘rsatkich­lar­ga aytiladi. Natijaviy belgi deganda esa omilli belgilar ta’siri os­tida o‘zgarib turuvchi ko‘rsatkich tushuniladi. Masalan, paxta tannar­xi­ni o‘rganish maqsad qilib qo‘yilgan bo‘lsa, paxta tannarxining o‘z­garishi kuzatilayotgan bo‘lsa, u holda hosildorlik omilli belgi, tan­narx natijaviy belgi hisoblanadi.
Tadqiqotda ko‘zlangan maqsadga ko‘ra guruhlash belgilari, o‘z navbatida, ikki turga bo‘linadi:
1. Muhim belgilar.
2. Muhim bo‘lmagan belgilar.
Tadqiqotda ko‘zlangan maqsadlarga erishish uchun ijtimoiy ho­disalarning o‘zaro bog‘liqligini o‘rganish va xos qonuniyatlar­ni ko‘rsatishda guruhlash asosan muhim belgilar bo‘yicha amal­ga oshiriladi.