74
qiymat birlik = (200x15+380x15,1+270x15,3) / (200+380+270) =
15.14 sh.b.
Sotilgan = (160+50+560) x 15.14 = 11657.80 sh.b.
Qoldiq =200x15+380x15,1+270x15,3 11657.8 sh.b.= 1211.20 sh.b.
Odatda
bir-birini
bosmaydigan (bir-birini almashtira olmaydigan)
TMZlar moddalarining hamda maxsus loyihalar uchun ishlab chiqarilgan va
ajratilgan tovarlar va xizmatlarning tannarxi ularga tegishli alohida xarajatlarning
maxsus aniqlanishi
bilan baholanadi.
Tannarxni maxsus aniqlanishi deganda alohida xarajatlarning
tovar-moddiy
zaxiralarning alohida aniqlangan moddalariga olib borilishi tushuniladi. Bu maxsus
loyiha uchun ajratilgan TMZlarni hisobga olishda, ular sotib olingan yoki ishlab
chiqarilgan
nazar,
yondashuv hisoblanadi. Ammo,
miqdordagi,
odatda bir-birini
bosadigan TMZlar moddalari mavjud
a, xarajatlarning maxsus aniqlanishi
hisoblanadi. Bunday hollarda,
foyda yoki zarar shakllanishida oldindan belgilangan natijalarga erishish maqsadida
tovar-moddiy zaxiralarda qoladigan moddalarni tanlash usulini
mumkin.
Tovar-moddiy zaxiralar tannarxi birinchi-kirim, birinchi-chiqim (FIFO) usuli
yoki
tortilgan qiymat formulasi orqali aniqlanishi lozim.
,
uning uchun bir xil xususiyatga ega
va bir xil tarzda foydalaniladigan barcha
tovar-moddiy zaxiralar bo
bir xil tannarxni aniqlash formulasidan
foydalanishi
shart. Har xil xususiyatga ega
va har xil
ishlatiladigan tovar-
moddiy zaxiralar uchun har xil tannarxni aniqlash formulalaridan foydalanish
mumkin.
Masalan, tovar-moddiy zaxiralardan bitta operatsion segmentida foydalanish
tarzi
boshqa operatsion segmentida shu turdagi tovar-moddiy
zaxiralardan foydalanish tarzidan farqlanishi mumkin. Ammo, tovar-moddiy
zaxiralarning geografik joylashuvidagi (yoki soliq qoidalariga nisbatan) farq
-
har xil tannarx formulalaridan foydalanishga asos
olmaydi.
Tovar-moddiy zaxiralarning tannarxi agar ushbu zaxiralar shikastlangan, yohud
butunlay yoki qisman eskirgan, yoki ularning sotish narxlari kamaygan
a,
qoplanmasligi mumkin. Tovar-moddiy zaxiralarning tannarxi, shuningdek, ishlab
chiqarishni oxiriga yetkazish
baholangan xarajatlar
yoki sotuvni amalga
oshirish
baholangan xarajatlar oshgan taqdirda ham koplanmasligi mumkin.
Tovar-moddiy zaxiralar qiymatini tannarxdan past
sof sotish qiymatigacha
kamaytirish amaliyoti shunday nuqtai nazar bilan
keladiki, bunda aktivlar
ularning sotilishi yoki foydalanishidan olinishi kutilayotgan summadan oshmagan
qiymatda hisobga olinishi zarur.
Odatda tovar-moddiy zaxiralar moddama-modda sof sotish qiymatigacha
kamaytiriladi.
Ammo ayrim hollarda, bir xil yoki
moddalarni
guruhlashtirish
mumkin. Bu tovar-moddiy zaxiralarning bir xil
maqsadda yoki bir xil yakuniy
uchun ishlab chiqariladigan, bir xil
geografik hududda ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot turi bilan
, hamda ushbu mahsulot turiga kiradigan boshqa moddalardan amalda alohida
75
baholana olmaydigan
moddalariga tegishli
mumkin. Tovar-moddiy
zaxiralarning tannarxini, ularning tasniflanishi, masalan, tayyor mahsulotlar yoki
bir operativ segmentdagi barcha tovar-moddiy zaxiralar, asosida kamaytirish
. Xizmat
tashkilotlar odatda alohida sotish nahi
belgilanadigan
har bir xizmat
xarajatlarni
. Shu tufayli, har bir
bunday xizmatga alohida modda sifatida qaraladi.
Sof sotish qiymatining baholanishi sotilishi kutilayotgan tovar-moddiy
zaxiralarning summasi baholangan paytida mavjud
eng ishonchli dalillarga
asoslanadi. Bunday baholashda, davr tugashidan keyin
beradigan hodisalar bilan
bevosita
narxning yoki tannarxning
hisobga olinadi,
agar bunday hodisalar davr oxiriga mavjud
shart-sharoitlarni tasdiqlasa.
Tovar-moddiy zaxiralar sotilganida, ushbu zaxiralarning balans qiymati xarajat
sifatida, ular bilan
daromad tan olinadigan davrda, tan olinishi lozim.
Har qanday tovar-moddiy zaxirani sof sotish qiymatigacha
kamaytirish summasi va
zaxiralar
ushbu kamaytirish yoki
bergan davrda
xarajat sifatida tan olinishi lozim. Sof sotish qiymatining oshishi natijasida kelib
chiqadigan tovar-moddiy zaxiralarini kamaytirishning har qanday qayta tiklash
summasi, xarajat
tan olingan TMZlar summasining kamayishi sifatida bunday
qayta tiklash
bergan davrda tan olinishi lozim.
tovar-moddiy zaxiralarning qiymati boshqa aktivlar schyotlariga olib
borilishi mumkin, masalan,
kuchi bilan qurilgan asosiy vositaning tarkibiy qismi
sifatida. Bunday usul bilan boshqa aktivlarga kiritilgan tovar-moddiy zaxiraning
qiymati, ushbu aktivdan foydalanish muddati davomida xarajat sifatida tan olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
