Standartlari

Rezervlar, shartli majburiyatlar va shartli aktivlar
da 
, bilvosita 
majburiyatlar shartnomalardan kelib chiqmaydi va ular moliyaviy majburiyatlar 
hisoblanmaydi. 
Ulushli instrumentlarga misollar qayta sotilmaydigan oddiy aktsiyalarni, 
qayta sotiladigan instrumentlarni, likvidatsiya jarayonida tashkilotga uning sof 

---

198 
aktivlaridagi proportsional ulushni boshqa tomonga yetkazib berish majburiyatini 
yuklaydigan 
instrumentlarni, imtiyozli aktsiyalarning ayrim turlarini, 
egasiga 
pul 
yoki boshqa moliyaviy aktivning q
belgilangan qiymati evaziga 
emitent tashkilotning qayta sotilmaydigan aktsiyalarining 
belgilangan miqdorini 
sotib olish yoki sotib olishga 
huquqini beradigan varrantlar yoki 
chiqarilgan koll optsionlarni 
ichiga oladi. Tashkilotning pul 
yoki 
boshqa moliyaviy aktivning 
belgilangan qiymati evaziga 
ulushli 
instrumentlarining 
belgilangan miqdorini chiqarish yoki sotib olish majburiyati 
tashkilotning ulushli instrumenti hisoblanadi. Biroq, agar bunday shartnoma 
tashkilotning pul 
yoki boshqa moliyaviy aktivni 
majburiyatini 
qamrab olsa, u 
summasining keltirilgan qiymatiga teng majburiyatni ham 
yuzaga keltiradi. Qayta sotilmaydigan oddiy aktsiyalar emitenti majburiyatni hisobga 
oladi, qachonki u rasman taqsimotni amalga oshirayotganda va aktsiyadorlar oldida 
ushbu taqsimotni amalga oshirish 
yuridik jihatdan majbur 
. Bu 
dividend 
qilingandan 
yuzaga keladigan holat 
yoki qachon 
tashkilot likvidatsiya qilinganda va majburiyatlar bajarilgandan 
qoladigan har 
qanday aktivlar aktsiyadorlar 
taqsimlangandagi holat 
mumkin. 
Tashkilotga pul 
yoki boshqa moliyaviy aktivning 
belgilangan 
qiymatini yetkazib berish evaziga o ulushli instrumentlarining 
belgilangan 
miqdorini qayta sotib olish huquqini beradigan xarid qilingan koll optsioni yoki u 
tomonidan sotib olingan boshqa shunga 
shartnoma tashkilotning moliyaviy 
aktivi hisoblanmaydi. Aksincha, bunday shartnoma uchun 
har qanday 
kapitaldan chegiriladi. 
Moliyaviy instrument subordinatsiya turkumiga kirishini aniqlashda, tashkilot 
instrumentning likvidatsiya jarayonidagi 
xuddi u instrumentni tasniflash 
sanasida likvidatsiya jarayonida 
baholaydi. Agar tegishli holatlarda 
, tashkilot tasniflashni qayta baholashi lozim. Masalan, tashkilot 
boshqa moliyaviy instrumentni chiqarsa yoki 
, bu instrument boshqa barcha 
instrumentlar turkumlariga subordinatsiya 
instrumentlar turkumiga kirish yoki 
kirmasligiga 
qilishi mumkin.
Tashkilot likvidatsiyasida imtiyozli huquqqa ega 
instrument 
tashkilotning sof aktivlarining proportsional ulushiga huquqi mavjud instrument emas. 
Masalan, likvidatsiya jarayonida instrument imtiyozli huquqqa ega 
, agarda u 
egasiga likvidatsiya jarayonida, tashkilotning sof aktivlarining ulushiga 
tarzda, 
belgilangan dividend miqdoriga egalik qilish huquqini 
, 
qachonki tashkilot sof aktivlarining proportsional ulushiga nisbatan huquqqa ega 
subordinatsiya turkumidagi boshqa instrumentlar likvidatsiya jarayonida aynan shu 
huquqqa ega 
. 
Agar tashkilot faqat bir turkumdagi moliyaviy instrumentlarga ega 
, ushbu 
turkum xuddiki u boshqa barcha turkumlarga subordinatsiya 
inobatga 
olinishi lozim.
Instrumentning muddati davomida instrumentning jami kutilgan pul oqimlari 
sezilarli tarzda instrument muddati davomida foyda yoki zararga, tashkilotning tan 
olingan sof aktivlardagi 
yoki tan olingan va tan olinmagan sof 
aktivlarining haqqoniy qiymatidagi 
asoslanishi shart. Foyda yoki zarar va 

---

199 
tan olingan sof aktivlardagi 
tegishli MHXSlarga muvofiq baholanishi lozim.
Tashkilotning mulk egasi sifatida emas, balki instrument egasi tomonidan 
tuzilgan bitimlar
 
Qayta sotiladigan moliyaviy instrument yoki likvidatsiya jarayonida tashkilotga 
uning sof aktivlaridagi proportsional ulushni boshqa tomonga yetkazib berish 
majburiyatini yuklaydigan instrument egasi tashkilot bilan tashkilotning mulk egasi 
sifatidan tashqari boshqa rolda bitim tuzishi mumkin. Masalan, instrument egasi 
tashkilot xodimi 
mumkin.
Misol tariqasida, 
cheklangan va bosh hamkorlarga ega 
cheklangan shirkatni keltirish mumkin. Ayrim bosh hamkorlar tashkilotni kafolat bilan 
mumkin va ushbu kafolat uchun haq olishi mumkin. Bunday holatlarda, 
kafolat va u bilan 
pul oqimlari instrument egalariga tashkilotning mulk egasi 
sifatidagi roliga emas, balki ularning kafolatchi sifatidagi roliga tegishlidir. Shu 
tufayli, bunday kafolat va u bilan 
pul oqimlari bosh hamkorlarning 
cheklangan hamkorlarga nisbatan subordinatsiya 
qolishiga olib kelmaydi hamda 
cheklangan shirkat instrumentlari va bosh shirkat instrumentlari bir 
xilligini baholashda 
olinmaydi.
Boshqa misol sifatida foyda yoki zararni taqsimlash kelishuvini keltirish 
mumkin, qaysiki joriy va oldingi yillar mobaynida 
xizmatlar yoki amalga 
oshirilgan faoliyatlar asosida foyda yoki zararni instrument egalari 
taqsimlaydi. Bunday kelishuvlar instrument egalari bilan ular tashkilotning mulk egasi 
sifatida 
operatsiyalar hisoblanadi hamda bunday kelishuvlar 
olinmasligi kerak. Biroq, turkumdagi boshqalarga nisbatan foyda yoki zararni 
instrument egalari 
ular instrumentlarining nominal qiymati 
taqsimlaydigan foyda yoki zararni taqsimlash kelishuvlari instrument egalari bilan ular 
tashkilotning mulk egasi sifatida 
operatsiyalarni aks ettiradi. 
Instrument egasi (tashkilotning mulk egasi sifatida 
) bilan emitent 
tashkilot 
operatsiyaning pul oqimlari va shartnomaviy shartlari va 
sharoitlari instrument egasi 
tomon va emitent tashkilot 
amalga 
oshirilishi mumkin 
ekvivalent operatsiyaga 
shart. 
Instrument egasi uchun qoldiq daromadni sezilarli darajada 
belgilaydigan 
yoki chegaralaydigan jami pul oqimlariga ega boshqa moliyaviy instrument yoki 
shartnomaning mavjud emasligi. 
 
Moliyaviy instrumentni kapital sifatida tasniflash sharti shuki, tashkilot boshqa 
moliyaviy instrument yoki shartnomaga ega emas, qaysiki (a) sezilarli darajada 
tashkilotning foyda yoki zarariga yoki tan olingan sof aktivlarining 
yoki 
tan olingan va tan olinmagan sof aktivlarining haqqoniy qiymatidagi 
asoslangan jami pul oqimlariga ega va (b) qoldiq daromadni sezilarli darajada 
chegaralash yoki 
belgilash 
ega.
Moliyaviy instrumentlar asosiy instrumentlarni (masalan, debitorlik qarzlari, 
kreditorlik qarzlari va ulushli instrumentlar) hamda derivativ moliyaviy 
instrumentlarni (masalan, moliyaviy optsionlar, fyucherslar va forvardlar, foiz 
stavkasi svoplari va valyuta svoplari) qamrab oladi. Derivativ moliyaviy instrumentlar 
moliyaviy instrument 
qanoatlantiradi va demak, ular mazkur Standartning 
doirasidadir. 

---

200 
Derivativ moliyaviy instrumentlar instrument tomonlari 
tayanch asosiy 
moliyaviy instrumentga taalluqli bir yoki bir necha moliyaviy risklarni 
ega huquqlar va majburiyatlarni vujudga keltiradi. 
bosqichda,
derivativ moliyaviy instrumentlar bir tomonga qulay 
shartlarda boshqa tomon 
bilan moliyaviy aktivlar yoki moliyaviy majburiyatlarni ayirboshlash 
shartnomaviy huquqni, yoki qulay 
shartlarda boshqa tomon bilan 
moliyaviy aktivlar yoki moliyaviy majburiyatlar ayirboshlash 
shartnomaviy 
majburiyatni taqdim etadi. Biroq, ular umuman olganda shartnoma asosidagi tayanch 
moliyaviy instrumentning 
olib kelmaydi va bunday 
shartnoma muddati tugashida amalga oshirilishi shart ham emas. 
instrumentlar 
ayirboshlashni amalga oshirish 
ham huquq ham majburiyatni qamrab olishi 
mumkin. Ayirboshlash shartlari derivativ instrumentning boshlanishida aniqlanishi
tufayli, moliya bozorlarida narxlar 
bilan ushbu shartlar qulay yoki noqulay 
mumkin. 
Moliyaviy aktivlar va moliyaviy majburiyatlarni (tashkilot 
ulushli 
instrumentlaridan tashqari moliyaviy instrumentlar) ayirboshlash 
sotish put
yoki koll optsion 
egasiga shartnoma asosida 
moliyaviy instrumentning 
haqqoniy qiymatidagi 
bilan 
potentsial kelgusi iqtisodiy 
manfaatlarga ega 
huquqini beradi. Aksincha, optsion sotuvchi tayanch 
moliyaviy instrumentning haqqoniy qiymatidagi 
bilan 
potentsial 
kelgusi iqtisodiy manfaatlardan voz kechish yoki iqtisodiy manfaatlarning potentsial 
zararlarini tan olish majburiyatini oladi. Optsion egasining shartnomaviy huquqlari va 
sotuvchining shartnomaviy majburiyatlari mos ravishda moliyaviy aktiv va moliyaviy 
majburiyat 
qanoatlantiradi. Optsion shartnomasi asosidagi moliyaviy 
instrument har qanday moliyaviy aktiv, masalan, boshqa tashkilotlardagi ulushlar va 
foizli instrumentlar, 
mumkin. Optsion uning sotuvchisidan moliyaviy aktiv 
qarz instrumenti chiqarishni talab etishi mumkin, ammo optsion 
asosidadagi instrument optsion egasi ixtiyoriga 
mumkin, agarda optsion amalga 
oshirilsa. Optsion egasining qulay 
shartlarda moliyaviy aktivni ayirboshlash 
huquqi va optsion sotuvchisining qulay 
shartlarda moliyaviy aktivni 
ayirboshlash majburiyati optsion amalga oshirilganda ayirboshlanadigan tayanch 
moliyaviy aktivdan ajralib turadi. Optsion egasi huquqining va optsion sotuvchisi 
majburiyatining xususiyatiga optsionning amalga oshirilish ehtimoli 
etmaydi. 
Derivativ moliyaviy instrumentlarga yana bir misol olti oylik davrda 
bajariladigan forvard shartnomasi hisoblanib, bunda bir tomon (xaridor) nominal 
qiymati 1,000,000VB 
belgilangan foizli davlat obligatsiyalari evaziga 
1,000,000VB pul 
yetkazib berishni 
beradi va boshqa tomon (sotuvchi) 
1,000,000VB pul 
evaziga nominal qiymati 1,000,000VB 
belgilangan foizli davlat obligatsiyalari yetkazib berishni 
beradi. Olti oy 
mobaynida, ikkala tomon moliyaviy instrumentlarni ayirboshlash 
shartnomaviy huquq va shartnomaviy majburiyatga ega 
. Agarda davlat 
obligatsiyalarining bozor narxi 1,000,000VB dan oshsa, shartlar xaridorga qulay 
va sotuvchiga noqulay 
; agar davlat obligatsiyalarining bozor narxi 
1,000,000VB dan pastga tushsa, teskari holat 
. Xaridor koll optsiondagi 
huquq kabi shartnomaviy huquqqa (moliyaviy aktivga) va put
optsiondagi 

---

201 
majburiyat kabi shartnomaviy majburiyatga (moliyaviy majburiyatga) ega 
; 
sotuvchi put optsiondagi huquq kabi shartnomaviy huquqqa (moliyaviy aktivga) va 
koll
optsiondagi majburiyat kabi shartnomaviy majburiyatga (moliyaviy 
majburiyatga) ega 
. Optsionlardagidek, ushbu shartnomaviy huquqlar va 
majburiyatlar tayanch moliyaviy instrumentlardan alohida va farqli moliyaviy 
aktivlarni va moliyaviy majburiyatlarni (ayirboshlanadigan obligatsiyalar va pul 
) tashkil etadi. Forvard shartnomasida ikkala tomon belgilangan sanada 
uni amalga oshirish 
majburiyatga ega 
, optsion shartnomasida agar va 
qachonki optsion egasi uni amalga oshirishni tanlasa, optsion shartnomasining 
bajarilishi yuz beradi. 
Derivativ instrumentlarning boshqa 
turlari 
kelgusi 
ayirboshlashni amalga oshirish 
huquq va majburiyatni aks ettirishi mumkin, 
jumladan, foiz va valyuta svoplari, foizli kep
kollar va flor shartnomalari, qarz 
majburiyatlari, veksel chiqarish dasturlari va akkreditivlar. Foiz svop shartnomasi 
forvard shartnomasining bir turi sifatida inobatga olinishi mumkin, bunda tomonlar 
biri 
yuruvchi foiz stavkasi orqali hisoblangan boshqasi esa 
belgilangan 
foiz stavkasi orqali hisoblangan pul 
qiymatlarining bir qator kelgusi 
ayirboshlashlarini amalga oshirishga kelishadilar. 
shartnomalari esa forvard 
shartnomasining boshqa bir turi 
, asosan ular standartlashganligi va savdolari 
birjada amalga oshirilishi bilan farqlanadilar. 
Nomoliyaviy moddalarni sotib olish va sotish shartnomalari moliyaviy 
instrument 
qanoatlantirmaydilar, chunki bir tomonning nomoliyaviy moddani 
yoki xizmatni qabul qilish 
shartnomaviy huquqi va boshqa bir tomonning 
mos ravishdagi majburiyati hech qaysi bir tomonning moliyaviy aktivni olish, yetkazib 
berish yoki ayirboshlash 
joriy paytdagi huquq yoki majburiyatini yuzaga 
keltirmaydi. Masalan, faqat nomoliyaviy moddani qabul qilish yoki yetkazib berish 
orqali bajariladigan shartnomalar (masalan, kumush 
optsion, fyuchers yoki 
forvard shartnomasi) moliyaviy instrumentlar hisoblanmaydi. 
mahsulot 
shartnomalari ushbu turga tegishlidir. 
shakl jihatdan standartlashgan 
hamda tartibli bozorda ayrim derivativ moliyaviy instrumentlar savdosi kabi savdo 
qilinadi. Masalan, mahsulot fyuchers shartnomasi pulda erkin oldi-sotdi qilinishi 
mumkin, chunki u birjada savdo uchun listing qilingan va bir necha bor quldan qulga 
mumkin. Biroq, shartnomalarni xarid qilayotgan va sotayotgan tomonlar aslida 
tayanch mahsulotni savdo qiladilar. Mahsulot shartnomasining pulda oldi-sotdisi 
yengil 
, uni pulda sotib olish yoki sotish qobiliyati va mahsulotni qabul qilish 
yoki yetkazib berish majburiyatini pulda hisob-kitob qilishga kelishish imkoniyati 
shartnomaning fundametal jihatlarini moliyaviy instrument vujudga keladigan 
darajada 
. Shunga qaramasdan, 
nomoliyaviy moddalarni sotib 
olish va sotish shartnomalari, qaysiki netto yoki moliyaviy instrumentlarni 
ayirboshlash orqali yoki nomoliyaviy moddani pul 
erkin aylantirish orqali 
hisob-kitob qilinadigan shartnomalar, xuddiki ular moliyaviy instrumentlardek mazkur 
Standartning 
doirasidadir. 
Moddiy aktivlarni qabul qilish yoki yetkazib berishni qamrab oladigan 
shartnoma, u bilan 
har qanday 
moddiy aktivlarning 
azma sanasidan 
keyin kechiktirilmaguncha, bir tomonning moliyaviy aktivi va boshqa tomonning 

---

202 
moliyaviy majburiyati 
olib kelmaydi. Bu savdo kreditida tovarlarni sotib 
olish yoki sotish bilan 
holatda 
mumkin. 
shartnomalar mahsulotga-
, ammo mahsulotni moddiy 
qabul qilish yoki yetkazib berish orqali hisob-kitob qilishni qamrab 
olmaydi. Ular 
belgilangan qiymatlar orqali 
hisob-kitob qilish 
, 
shartnomadagi formulaga asosan aniqlanadigan pul 
orqali hisob-
kitob qilishni belgilaydi. Masalan, obligatsiyaning nominal qiymati uning 
sanasida mavjud 
belgilangan miqdordagi neftning bozor narxini 
orqali hisoblanishi mumkin. Nominal mahsulotning narxiga tegishli tarzda 
indeksatsiya qilinadi, ammo faqat pulda hisob-kitob qilinadi. Bunday shartnoma 
moliyaviy instrumentni tashkil etadi. 
Moliyaviy instrumentning 
shunday shartnomani ham qamrab oladiki, 
qaysiki moliyaviy aktiv yoki moliyaviy majburiyatga 
tarzda, nomoliyaviy 
aktiv yoki nomoliyaviy majburiyatning 
olib keladi. Bunday moliyaviy 
instrumentlar bir tomonga moliyaviy aktivni nomoliyaviy aktivga ayirboshlash 
imkonini beradi. Masalan, neftga-
obligatsiya 
egasiga nominal 
qiymatni neftning 
belgilangan miqdoriga ayirboshlash optsioni bilan birga, bir 
qator davriy 
belgilangan foiz 
va 
sanasida pulda 
belgilangan qiymatni olish huquqini berishi mumkin. Ushbu optsionni amalga 
oshirishning afzalligi vaqti vaqti bilan obligatsiyaga xos pul 
neftga 
ayirboshlash koeffitsientiga (ayirboshlash narxi) nisbatan neftning haqqoniy qiymatiga 
holda 
turadi. Obligatsiya egasining optsionni amalga oshirish bilan 
maqsadi tarkibiy qism aktivlarining mohiyatiga 
etmaydi. Aktivlar va 
majburiyatlarning boshqa turlari vujudga kelishiga qaramasdan, obligatsiya egasining 
moliyaviy aktivi va emitentning moliyaviy majburiyati obligatsiyani moliyaviy 
instrument 
. 
Imtiyozli aktsiyalar turli xil huquqlar bilan chiqarilishi mumkin. Imtiyozli 
aktsiya moliyaviy majburiyat yoki ulushli instrument ekanligini aniqlashda, emitent
imtiyozli aktsiya moliyaviy majburiyatning fundamental jihatini aks ettirishini 
aniqlash uchun aktsiyaga biriktirilgan 
huquqlarni baholaydi. Masalan, 
belgilangan sanada yoki aktsiya egasining hohishiga 
imtiyozli 
aktsiyalar moliyaviy majburiyatni tashkil etadi, chunki emitent aktsiya egasi ixtiyoriga 
moliyaviy aktivlarni 
majburiyatiga ega. Shartnomaviy tarzda talab etilgan 
paytda emitentning imtiyozli aktsiyalarni 
majburiyatini bajarish 
imkonsizligi, masalan, 
yetishmasligi, qonuniy cheklov yoki foyda yoki 
zahiraning yetarsizligi majburiyatni inkor etmaydi. Emitentning aktsiyalarni pul 
(optsioni) 
imkoni 
moliyaviy 
majburiyat 
qanoatlantirmaydi, chunki emitent aktsiyadorlar ixtiyoriga moliyaviy aktivlarni 
joriy paytdagi majburiyatiga ega emas. Bunday holatda, 
aktsiyalarni 
emitent ixtiyoridadir. Biroq, majburiyat vujudga 
keladi, qachonki emitent, odatda aktsiyalarni 
rejasi aktsiyadorlarga rasman 
qilingan holda, 
rish (optsioni) imkonidan foydalansa. 
Imtiyozli aktsiyalar qayta 
, 
tasniflash ularga 
biriktirilgan boshqa huquqlar orqali aniqlanadi. Tasniflash shartnomaviy 
kelishuvlarning mohiyatini va moliyaviy majburiyat va ulushli instrument 

---

203 
baholanishiga asoslanadi. Qachonki kumulyativ yoki nokumulyativ imtiyozli 
aktsiyalar egalariga taqsimotlar emitent ixtiyorida 
, aktsiyalar ulushli 
instrumentlardir. Quyidagilar, masalan, imtiyozli aktsiyani ulushli instrument yoki 
moliyaviy majburiyat sifatida tasniflashga 
etmaydi:
(a) 
taqsimotlarni amalga oshirish tarixi; 
(b) 
kelajakda taqsimotlarni amalga oshirishni 
; 
(v) 
agar taqsimotlar amalga oshirilmasa, emitentning oddiy aktsiyalari 
narxiga salbiy 
ehtimoli (oddiy aktsiyalar 
dividendlar 
cheklovlari 
tufayli, agarda imtiyozli aktsiyalar 
dividendlar 
); 
(g) 
emitentning zahiralar miqdori; 
(d) 
emitent tomonidan davr uchun foyda yoki zarar kutilishlari; yoki 
(e) 
emitentning davr uchun foyda yoki zararlar miqdoriga 
qobiliyati va qobiliyatsizligi. 
Quyidagi misollar tashkilotning 
ulushli instrumentlari 
turli xil 
shartnomalarni qanday tasniflashni aks ettiradi:
(a) 
Tashkilot tomonidan hech qanday kelgusidagi qiymatni qoplashsiz, yoki 
ulushli instrumentlarining 
belgilangan miqdorini pul 
yoki boshqa 
moliyaviy aktivning 
belgilangan qiymatiga ayirboshlash orqali, 
ulushli 
instrumentlarining 
belgilangan miqdorini olish yoki yetkazib berish orqali 
hisob-kitob qilinadigan shartnoma ulushli instrument hisoblanadi. 
navbatida, 
bunday shartnoma uchun olingan yoki 
har qanday qiymatni qoplash bevosita 
kapitalga 
yoki undan chegiriladi. Misol tariqasida, chiqarilgan aktsiya 
optsionini keltirish mumkin, qaysiki kontragentga tashkilotning belgilangan 
miqdordagi aktsiyalarini belgilangan qiymatdagi pul 
sotib olish huquqini 
beradi. Biroq, agar shartnoma belgilangan yoki aniqlanadigan sanada yoki talab 
qilinganda tashkilotdan 
aktsiyalarini pul 
yoki boshqa moliyaviy aktivga 
sotib olishni (
) talab etsa, tashkilot 
summasining keltirilgan 
qiymati miqdorida moliyaviy majburiyatni ham tan oladi. Yana bir misol sifatida, 
tashkilotning forvard shartnomasiga asosan belgilangan miqdordagi 
aktsiyalarini 
belgilangan qiymatdagi pul 
qayta sotib olish majburiyatini keltirish 
mumkin. 
(b) 
Tashkilotning pul 
aktsiyalarini sotib olish majburiyati 
ish summasining keltirilgan qiymatiga teng moliyaviy majburiyatni 
olib keladi, hattoki agarda tashkilot qayta sotib olishga majbur 
aktsiyalar miqdori belgilanmagan 
ham yoki majburiyat kontragentning 
huquqidan foydalanishiga shartli ravishda 
ham . Shartli 
majburiyatga misol sifatida, agar kontragent optsionni amalga oshirganda, 
tashkilotdan 
aktsiyalarini pul 
qayta sotib olishni talab etadigan 
chiqarilgan optsionni keltirish mumkin. 
(v) 
Pul 
yoki boshqa moliyaviy aktiv orqali hisob-kitob qilinadigan 
shartnoma moliyaviy aktiv yoki moliyaviy majburiyat hisoblanadi, hattoki agarda 
olinadigan yoki yetkazib beriladigan pul 
yoki boshqa moliyaviy aktivning 
qiymati tashkilot 
aktsiyasining bozor narxidagi 
asoslangan 
ham. Misol tariqasida, pul 
netto hisob-kitob qilinadigan aktsiya optsionini 
keltirish mumkin. 

---

204 
(g) 
Qiymati 
belgilangan summaga yoki tayanch 
(masalan, mahsulot narxi) 
asoslangan summaga teng 
holda, 
tashkilot 
aktsiyalarining 
miqdori bilan hisob-kitob qilinadigan 
shartnoma moliyaviy aktiv yoki moliyaviy majburiyat hisoblanadi. Misol tariqasida, 
oltin sotib olishga chiqarilgan optsionni keltirish mumkin, qaysiki amalga oshirilishida 
tashkilotning 
instrumentlari bilan netto hisob-kitob qilinadi va bunda tashkilot 
tomonidan ushbu instrumentlar optsion shartnomasi qiymatiga teng miqdorda yetkazib 
beriladi. Bunday shartnoma moliyaviy aktiv yoki moliyaviy majburiyat hisoblanadi, 
hattoki agarda tayanch 
oltin 
tashkilotning 
aktsiyasi narxi 
ham. Shuningdek, tashkilot 
aktsiyalarining 
belgilangan miqdorida 
hisob-kitob qilinadigan, ammo ushbu aktsiyalarga biriktirilgan huquqlar shunday 
, natijada hisob-kitob qiymati 
belgilangan qiymatga yoki tayanch 
asoslangan qiymatga teng 
, shartnoma 
moliyaviy aktiv yoki moliyaviy majburiyat hisoblanadi. 
Agar pul 
yoki boshqa moliyaviy aktiv orqali hisob-kitob qilishni talab 
qilishi mumkin 
(yoki boshqa usulda instrumentni moliyaviy majburiyat 
olib kelishi mumkin 
) shartli hisob-kitob shartining bir qismi 
mavhum 
sa, hisob-kitob qilish sharti moliyaviy instrumentning tasniflanishiga 
etmaydi. Shunday ekan, faqt juda kamdan-kam, yuqori darajada 
va 
sodir 
ehtimoli judayam past holat yuz bergan paytda pulda yoki tashkilot 
aktsiyalarining o
miqdorida hisob-kitob qilishni talab etadigan shartnoma 
ulushli instrument hisoblanadi. Shuningdek, tashkilotning nazoratidan tashqari 
holatlarda tashkilot 
aktsiyalarining 
belgilangan miqdorida hisob-kitob qilish 
shartnomaviy tarzda taqiqlanishi mumkin, lekin ushbu holatlarning sodir 
ehtimoli haqiqatdan yiroq 
, ulushli instrument siftada tasniflash 
. 
BHXS 1 va BHXS 10 ga muvofiq, tashkilot jamlangan moliyaviy hisobotlarda 
nazorat qilinmaydigan ulushlarni 
kapitaldagi va 
daromadlaridagi boshqa tomonlarning ulushlarini 
aks ettiradi. Moliyaviy 
instrumentni (yoki uning tarkibiy qismini) jamlangan moliyaviy hisobotlarda 
tasniflashda, butun bir guruhni instrument 
pul 
yoki boshqa aktivni 
yetkazib berish yoki majburiyat tasnifiga olib keladigan tarzda hisob-kitob qilish 
majburiyatiga ega 
aniqlash uchun, tashkilot guruh 
bilan instrument 
egalari 
kelishilgan barcha shartlar va sharoitlarni 
oladi. Qachonki 
guruhdagi 
tashkilot moliyaviy instrument chiqarsa va bosh tashkilot yoki 
guruhning boshqa tashkiloti bevosita instrument (masalan, kafolat) egasi bilan 
shartlarni kelishib olsa, guruh taqsimot yoki 
ixtiyorga 
ega 
mumkin. 
tashkiloti 
alohida moliyaviy hisobotlarida 
ushbu 
shartlarni 
olmasdan instrumentni tegishli tartibda 
tasniflashi mumkin 
ham, jamlangan moliyaviy hisobotlarda butun bir guruh 
tomonidan tuzilgan shartnomalar va bitimlarni aks ettirishni 
maqsadida 
guruh 
bilan instrument egalari 
boshqa kelishuvlar 
inobatga 
olinadi. Bunday majburiyat yoki hisob-kitob qilish sharti mavjud 
, 
instrument (yoki uning majburiyatga tegishli tarkibiy qismi) jamlangan moliyaviy 
hisobotlarda moliyaviy majburiyat sifatida tasniflanadi.