Sportda matematika

 
Asosiy va qo‘shimcha adabiyot 
1.
Frank H. Netter, Atlas of human anatomy, Saunders, USA, 2014.
2.
Axmedov N.K. Atlas. Odam anatomiyasi (I jild). T.: «Ibn Sino» nashriyoti, 1998y. – 335 
bet. 
3.
Balashova V.F. Anatomiya i testoviy kontrol’ znaniy. Rossiyskaya Gosudarstvennaya 
akademiya fizicheskoy kul’turi, «Fizkul’tura, obrazovanie i nauka», Moskva, 2007 
4.
Lisenkov P.K. i dr Anatomiya s osnovami sportivnoy morfologiey Rossiyskaya 
Gosudarstvennaya akademiya fizicheskoy kul’turi. «Fizkul’tura, obrazovanie i nauka», Moskva, 
2003 g. 

---

118 
MA’RUZA № 10 
 
Mavzu: «GAVDA MUSKULLARI, TANANI XARAKATGA KELTIRUVCHI 
MUSKULLAR» 
 
Ma’ruza rejasi: 
5.
Xususiy miologiya. 
2 Tananing orka tomonidagi muskullar (yuza va chukur kavatlari) – ularning joylashishi va 
funksiyalari. 
3. Tananing old tomonidagi muskullar (kukrak va korin muskullari). 
4. Kukrakning yuza va chukur kavat muskullari. 
5. Nafas olishda ishtirok etuvchi muskullar.
6. Qulning xarakatida ishtirok etuvchi kukrak muskullari. 
7. Qorinning oldingi, orka va yon tomondagi joylashgan muskullari – ularning joylashishi va 
funksiyalari. 
 
Tayanch iboralar
: skelet muskullari, oq muskul tolalari, qizil muskul tolalari, paylar, 
fassiyalar, boylamlar, gavda muskullari, statik yuklama, dinamik yuklama. 
Gavda muskullari, tanani xarakatga keltiruvchi muskullar.
Gavda muskullari joylashishiga karab kukrak kafasi, korin va orka muskullariga bulinadi. 
Orqa muskullari (rasm 1)
. 
Orqa muskullari ikki guruxga: yuzada joylashgan va chuqur muskullariga bo’linadi. Yuza 
muskullar guruxida trapetsiyasimon muskul, orqani keng yoki serbar muskuli, katta va kichik 
rombsimon muskullar, kurakni kutaruvchi muskul, yuqori va pastki orqa tishsimon muskullar 
joylashadi. 
1. Trapetsiyasimon muskul uchburchak shaklga ega, juft, ung va chap tomondagi trapetsiyasimon 
muskullar birga trapetsiya shakliga o’xshaydi. Muskulning yuqori tutamlari yuqoridan pastga, o’rta 
tutamlari pastga, pastki tutamlari esa pastdan yuqoriga yo’nalgan. 
Bu muskul ensa suyagidan, buyin va kukrak umurtqalarini o’tkir o’simtasidan boshlanib, umrov 
suyagining akromial uchiga, akromial o’simtasiga va kukrakni qirrasiga kelib birikadi. Bu 
muskullar umurtqa pog’onasining buyin qismini xarakatga keltirib, elka kamar va elka bo’g’imidagi 
xarakatlarda ishtirok etadi. 
2. Orqaning keng yoki serbar muskuli tananing yuzasida pastki qismida joylashadi. Bu muskul 5- ta 
oxirgi kukrak umurtqalaridan yonbosh suyagining qirrasidan boshlanib elka suyagining kichkina 
dungiga borib birikadi. Bu muskul turli xarakatlarda ishtirok etadi. Elka suyagini xarakatga 
keltirganligi sababli elkani pastga tushiradi, kurakni umurtqa pog’onasi tomon yaqinalashtiradi. 
Kukrak qafasini xajmini kengayishida, gavdani yuqoriga kutarishda ishtirok etadi. 
3. Katta va kichik rombsimon muskullar oxirgi ikkita bo’yin umurtqasi va 4-ta yuqori kukrak 
umurtqasining kundalang o’simtalaridan boshlanib kurakning ichki qirrasiga kelib birikadi. Bu 
muskul kurakni va elka bo’gimini xarakatlarida asosan kurakni kutarish va olib kelishda ishtirok 
etadi. 
4. Kurakni kutaruvchi muskul - bu muskul yuqorigi bo’yin umurtqalarining kundalang 
o’simtalaridan boshlanib kurakning yuqori burchagiga birikadi. U kurakni yuqoriga kutarib turishda
va umurtqa pog’onasining bo’yin qsimini egish va yozish xarakatlarini bajarishda yordam beradi. 
5. Orqaning yuqorigi (tishsimon muskuli) - bu muskul 2 - ta pastki bo’yin va 2-ta yuqorigi kukrak 
umurtqasining o’tkir o’simtalaridan boshlanib ikkinchidan 5 - chigacha yuqori qovurg’alarga 
birikadi. Bu muskul 2-5 qovurg’alarni yuqoriga kutarib, nafas olishda ishtirok etadi. 
6. Orqaning pastki tishsimon muskuli - bu muskul 2 pastki kukrak va 2 yuqorigi bel 
umurtqalarining o’tkir o’simtalaridan boshlanib, 4 pastki qovurg’aga birikadi. Muskul qisqarganda 
qovurg’alar pastga tushadi. 

---

119