Kartografiya

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QURILISH VAZIRLIGI
TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH INSTITUTI
“Muhandislik qurilish infrastrukturasi” fakulteti
“Geodeziya va kadastr” kafedrasi
“KARTOGRAFIYA” fanidan
1-AMALIY ISHI

Mavzu: REL’EFNI TOPOGRAFIK KARTALARDA TASVIRLANISHI
Bajardi : Xudoyberdiyev J.
Tekshirdi : Gulmirzayeva R.
Toshkent -2022

---

MAVZU: REL’EFNI TOPOGRAFIK KARTALARDA TASVIRLANISHI

Ishning mazmuni
: 
Yer yuzasining relefi deganda uning barcha fazoviy,
hajmli shakllarining yig'indisi tushuniladi. Relyefni topografik xaritalarda
tasvirlash uchun gorizontal chiziqlar, balandlik belgilari va an'anaviy belgilar
(ayrim shakllar uchun, masalan, toshlar, chuqurlar, jarlar, tepaliklar va boshqalar)
qo'llaniladi.
Gorizontallar - relyef kesimi chiziqlarining tekis yuzalar bo'yicha
gorizontal proyeksiyalari. Bir gorizontal chiziqning barcha nuqtalari asosiy sath
yuzasidan (dengiz sathidan) bir xil balandlikka ega.
Ba'zi kontur chiziqlarining mutlaq balandliklari xaritada belgilangan; Bundan
tashqari, bir qator nuqtalarning balandliklari (belgilari) shunday ko'rsatiladi -
cho'qqilar, egarlar, daryolar va ko'llardagi suv qirralari va boshqalar.

Ishlash tartibi:
Relyefning gorizontal chiziqli tasviri xaritada relyefning
shakli va elementlarini tanib olish, ularning o‘zaro bog‘liqliklarini ochish,
shuningdek, relyefning bir qator miqdoriy tavsiflarini olish imkonini beradi.
Kontur chiziqlarini chizish va ularning o'zaro joylashishi relyef shakllarini beradi.
Xaritada (rejada) balandlik yoki konkavlik yopiq, konsentrik joylashgan konturlar
tizimi bilan ifodalanadi. Bunday holda, tepalikdagi yoki pasttekislikdagi yiqilish
chizig'i kontur chiziqlari balandliklarining imzosi (raqamlarning asoslari
qiyaliklarning tushishiga yo'naltirilgan) yoki bergstrokes yordamida aniqlanishi
mumkin - bu tushish chizig'i bo'ylab gorizontaldan cho'zilgan qisqa chiziqlardir (1-
rasm).
1-rasm. Tepalikning (a) va bo'shliqning (b) gorizontal tasviri

---

2- rasm. Tizma (a) va bo'shliq (b) gorizontal chiziqlari bo'yicha tasvir.
Relyefning xaritadagi miqdoriy xarakteristikalari
Xaritada relyef elementlari o‘rtasida matematik bog‘lanishlar mavjud (3-
rasm). Bu elementlarga quyidagilar kiradi:
1) kesim balandligi (h) - qo'shni sekant sirtlari orasidagi vertikal masofa;
2) Tuproq (d) - qiyalikning gorizontal proyeksiyasi;
3) Nishabning tikligi qiyalik burchagi (a) yoki qiyalik (i) bilan aniqlanadi:
𝑡𝑡𝑡=
ℎ
Profildagi va xaritadagi qiyalik elementlari
𝑡
= 𝑡

Masalan: 1000 m (d) segmentida ko'tarish balandligi 15 m (h), i = 0,015.

---

 
Vazifa 1.
Topografik xaritalar bilan mustaqil ishlash, (1: 100 000).
Rеlyef belgilari: 
Gorizontallar: 

---

Qalinlashgan gorizontallar: 
Bergstrikhlar: 
Mutlaq balandliklar: 

---

Xaritalardan asosiy relyef shakllari ko’rsatib o’tilgan: 

Vazifa 2.
Rasmdagi relyef tasviridan foydalanib, kesmaning balandligini,
xaritalar masshtabini, shuningdek, relyefning shakllari, xarakterli nuqtalari va
chiziqlarini aniqlang (4-rasm).

---

1)
Kesmaning balandligi 231 m, masshtabi 1:50000, 
bo'shliq gorizontal
chiziqlari bo'yicha tasvirlangan.
2)
Kesmaning balandligi 116 m, mashtabi 1: 25000, tepalikning gorizonal
tasviri
3)
Kesmaning balandligi 203,5 m, masshtabi 1:25000, tepalikning gorizonal
tasviri
4)
Kesmaning balandligi 211,9 m, masshtabi 1:50000, 
bo'shliq gorizontal
chiziqlari bo'yicha tasvirlangan.
5)
Kesmaning balandligi 100 m, masshtabi 1:50000, 
bo'shliq gorizontal
chiziqlari bo'yicha tasvirlangan.
6)
Kesmaning balandligi 180,0 m, masshtabi 1:25000, adirlikning gorizonal
tasviri.
7)
Kesmaning balandligi 166,2 m, masshtabi 1:25000, 
bo'shliq gorizontal
chiziqlari bo'yicha tasvirlangan.
8)
Kesmaning balandligi 172,5 m, masshtabi 1:50000, 
bo'shliq gorizontal
chiziqlari bo'yicha tasvirlangan, strelka orqali daryo yo’nalishi
ko’rsatilgan.
9)
Kesmaning balandligi 180 m, masshtabi 1:25000, tepalikning gorizonal
tasviri
.