Sportda matematika

Gippokrat (460 — 377 e.a yy ), Tibbiyotning otasi degan nomni olgan. Tibbiyot sohasidagi 
kuzatish va tekshirishlari asosida u 72 ta asar yozdi.
(
Rasm1)
Aristotel (
384-322
y. bizning yangi eramizgacha
) xayvonlar murdalarini yorib, solishtirma 
anatomiya va embriologiya fanlari uchun bir qancha dalillarni tupladi Aristotel tirik organizmlarni 
qanday paydo bo’lishini birinchi martaba materialistik nuqtai nazardan tushuntirishga xarakat 
qilgan. Masalan, organizmni paydo bo’lishi erkak va urg’ochi organizmlarning urug’larini xosil 
bo’lishini birinchi bo’lib aniqlagan. Ammo Aristotel bir qancha xatolarga yo’l qo’ygan. Uning 
fikricha yurakdan xamma organlarning nervlari boshlanadi, yurak – bu asosiy ong va fikrlarning 
paydo bo’lish joyi deb xisoblagan.
 
Gerofil (
304
yangi eramizgacha
), mashxur Aleksandriya tibbiyot maktabini bitirgan. Gerofil bosh 
miya qobiqlarini, qorinchalarini, ko’rish nervini, kuzda esa tomirli va tur pardani, o’n ikki barmoqli 
ichakni va ichak tutqichidagi limfa tomirlarini tuzilishini tasvirlagan.
“Yurak – bu asosiy taffakur a’zosi” degan Aristotelni fikrini inkor etgan va ongning material 
substrati markaziy nerv sistemasi, fikrlashning a’zosi esa – bosh miya ekanligini isbotlagan. 
Gerofil anatomiyani mustakil fan sifatida ajratishga asos solgan olim xisoblanadi.
Erazistrat (
300-250
yillar bizning eramizgacha
) keng va progressiv dunyoqarashlari bilan mashxur 
bo’lib, anatomiya va fiziologiya fanlari bo’yicha ilmiy izlanishlar o’tkazgan. Bosh miyani 

---

54 
tuzilishini chuqur o’rgangan, jigar va o’t yo’llari tuzilishida klapanlarni funksional axamiyatini 
bilgan. Erazistrat o’pkadan qon yurakning chap bo’lmachasiga borishini va u erdan chap qorinchaga 
o’tishini va sung arteriyalar orqali qon butun organizmga tarqalishini bilgan.Qadimgi Rimda ko’p 
yillar davomida tibbiyot bilan shug’ullanish faqat qo’llar uchun ruxsat etilgan edi. Eraning
1
asridan
boshlab, Rimda tibbiyot fanlari bilan erkin fuqarolar xam shug’ullana boshlashdi. Qadimgi 
Rim olimlarining anatomiya kiritgan xissalaridan biri - bu xamma anatomik tuzilmalarni lotincha 
alifbosi bilan ifodalash.Rim tibbiyotining yirik olimlaridan Sels va Galenni kursatish lozim. 
Avl Korneliy Sels (
30 y. yangi eramizgacha –45y. yangi era
) “Tibbiyot xaqida” degan 
8
tomli
asari 
bilan mashxur. Bu kitobda o’sha davrgacha anatomiya soxasida to’plangan dalillarni va xirurgiya 
bo’yicha to’plagan bilimlarini bayon etgan. 
Klavdiy Galen (
131-210y.ya
.) filosofiya, matematika, tibbiyot, anatomiya fanlari bo’yicha bir 
qancha asarlarning muallifi (
rasm 2). “
Anatomik tekshiruvlar”, “Tana qismlarining tuzilishi” degan 
asarlari ayniqsa, mashxur bo’lib 
13 asrlar
mobaynida butun dunyo tibbiyotshunoslari anatomiyani 
shu kitob asosida o’rganishgan. Bu asarning ijobiy tomonlari tana a’zolarining tuzilishini, 
bajaradigan funksiyasi bilan bog’liq xolda bayon etilgan. Galen o’z tekshirishlarini xayvonlarda 
maymunlar va chuo’chqalarda o’tkazganligi uchun odam murdasida tekshirishlar o’tkazmaganligi 
sababli yaratgan asarida xatoliklarga yo’l qo’ygan. 
Galen suyaklar va muskullarni tuzilishini va shu asosda klassifikatsiyasini ishlab chiqqan. Suyaklar 
klassifikatsiyasi shu kungacha deyarli o’zgarmagan. 
7
juft
bosh miya nervlarini, oshqozon, ichaklar, 
bachadon, arteriyalar devorini tashkil etuvchi qobiqlarini ajratgan. Galen asarlari fors va arab 
mamlakatlarida keng qo’llanilgan.