Sportda bashorat qilish va modellashtirish

I	II	III	IV	V	VI
VII
Dаstlаb ki tаyyor gаrlik	Bоsh lаn g‘ich iхtisоs lik	Chuqur lаshtiril gаn iхtisоs lik	Sport tаkоmil lаshuvi	Yuk sаk yutuq lаr spоr ti	Yutuq lаrni sаqlаb turish	Mаshq bilаn chаq qоn likni sаqlаb turish
Mаsh g‘ulоt yillаri	1 – 2 – 3	4 – 5	6 – 7	8–9–10	4 yil dаn 12 yilgа chа	-	-
Stаdiya lаr	Bаzаviy tаyyorgаrlik		Individuаl imkоniyatlаrni mаksimаl аmаlgа оshirish			Sportdа ko‘p ishlаsh

а

b
12– rasm. a – ko‘p yillik tayyorgarlik jarayonining namunaviy tizimi; b – sport yutuqlarining shartli darajasi
- sportchi mashg‘ulotlarni boshlagan pasport bo‘yicha yoshi va maxsus mashg‘ulotlar boshlangan biologik yoshini;
- sportchining individual xususiyatlari va uning mahoratini o‘sib borish tempini.
Sportchining ko‘p yillik mashg‘ulot va musobaqalar jarayoni quyidagi uslubiy qoidalar asosida tuziladi:
1. Barcha yosh guruhlarida tayyorgarlikning vazifalari, vositalari, uslublari, tashkiliy ko‘rinishlari aniq uzviyligini ta’minlaydigan yaxlit pedagogik tizim. Tanlangan sport turi uchun optimal yosh chegaralarida erishilgan eng yuksak natijalar ko‘p yillik tayyorgarlik samaraligining assosiy mezoni hisoblanadi.
2. Barcha yosh guruhlari uchun tayyorgarlik jarayonida eng yuksak natijalarga nisbatan maqsadli yo‘naluvchanlik.
3. Ko‘p yillik mashg‘ulot jarayonida sportchi tayyorlanganligini turli tomonlarini optimal nisbati (bir xil o‘lchov birliklarida bo‘lishi).
4. Umumiy va maxsus tayyorgarlik vositalari hajmini (ular o‘rtasidagi nisbat asta - sekinlik bilan o‘zgaradi) qat’iy ortib borishi. Yildan yilga maxsus tayyorgarlik vositalarining solishtirma og‘irligi mashg‘ulot yuklamalarining umumiy hajmiga nisbatan ortib boradi va, mos ravishda, umumiy tayyorgarlik solishtirma og‘irligi kamayib boradi.
5. Mashg‘ulot va musobaqa yuklamalarining hajmini va intensivligini ilgarilab ortib borishi. Navbatdagi yillik siklning har bir davri oldingi yillik siklning mos davriga nisbatan mashg‘ulot yukla­ma­larining ancha yuqori darajasi bilan boshlanishi va tugashi kerak.
6. Mashg‘ulot va musobaqa yuklamalaridan foydalanish jarayonida, ayniqsa, bolalar va o‘smirlar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda, asta - sekinlikka (tadrijiylikka) aniq rioya qilish, chunki faqat ko‘p yillik jarayonning barcha bosqchlarida mashg‘ulot va musobaqa yuklamalari sportchining biologik yoshiga va individual imkoniyatlariga to‘liq mos kelgan holdagina hartomonlama tayyorlanganlik barqaror o‘sishi mumkin.
Ko‘p yillik tayyorgarlik bosqichlarida mashg‘ulot jarayonining ustuvor yo‘naluvchanligi jismoniy sifatlar rivojlanishining ushbu sensitiv davrlarini inobatga olgan holda aniqlanadi. Shu bilan birga mazkur yosh davrlarida faol rivojlanadigan jismoniy sifatlarni tarbiyalashga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq. Ayniqsa, umumiy chidamlilik va tezkorlik qobiliyatlarni rivojlanishidagi, umumiy chidamlilikni va kuchni rivojlanishidagi, ya’ni asosida turli fiziologik mexanizmlar yotgan sifatlarni birday o‘lchamlarda o‘zgarishiga rioya qilish muhim.
4.1 - jadvalda maktab yoshidagi bolalarning bo‘y - vazn ko‘rsatkichlari va jismoniy sifatlari rivojlanishining taxminiy sensitiv (sezgir) davrlari keltirilgan.