Sportda bashorat qilish va modellashtirish

8.4.Musoboqa faoliyatini boshqarish
Bellashuv vaqtida sportchi katta ishlar bilan ya’ni texnik-taktik axborotlar bilan, ruhiy holatlari bilan to‘qnashishiga to‘g‘ri keladi.
Bu axborotlar har bir musobaqa va yakka kurash holatlarida sportchi oldida turgan vazifalarga mos kelishi kerak. Axborotni qabul qilish va qayta ishlash fazo va vaqtning tanqisligini xarakterlovchi holatlar musobaqalarda kelishmovchiliklarni og‘irlashtiradi (Keller 1987).

Mashg‘ulot va musobaqa sharoitida oliy toifali futbolchining yurak qisqarishini chastotasi (10s) (Keller 1987).
8.5-jadval

Fao-liyat turi	Razminkada yurish	Razminkada yugurish	Mashg‘uloning asosiy qismida yugurish	To‘psiz yugurish	To‘pni sherikka uzatib yugurish	Mashg‘ulotning asosiy qismida to‘pni kiritish	To‘pni joyidan juftlikda uzatish	Harakat holatida to‘pni uzatish	Darvozaga zarba bilan yakunlanadigan harakatda to‘p uzatish
Mash-g‘ulot	13-23	20-25	25-27	20-25	25-28	25-28	20-24	24-26	24-26
Nazorat o‘yinlari	16-21	21-22	26-38	25-29	26-29	25-30	23-25	25-26	25-27
Kalendar o‘yinlari	20-25	22-27	26-30	27-32	27-31	26-32	24-26	25-27	26-29

Yаkka kurash sportini kuzatganda, biz faqat uning tashqi tomonini, ya’ni qatnashchilarning bir-biri qarshi bo‘lgan maqsadlarini, harakatni turli xarakterini, o‘zaro munosabatning natijasini, aniqrog‘i, sportchilarning bir- biriga qarshi kurashini ko‘ramiz.

Yаkka kurashga tashqi tomondan qaraganda jiddiy mazmundan iborat aniq holatlarda, usullar haqidagi shakl-lardan tuzilgan taktik rejada ko‘riladi.
Bellashuv qatnashchilarining o‘zaro bir-biriga munosa-batini refleks ta’sir etish deb qarash mumkin. Bu erda «refleks» so‘zi har – bir bellashuv qatnashchilari fikrida o‘z raqibini o‘ylaydi, munozara qiladi. SHuning bilan birga sportchi musobaqada xayolan raqibini
asosiy holatini, harakatini aniqlaydi. Bundan tashqari, sportchi faoliyatiga: masalan, shartlar, holatlar, asosiy bellashuvni borishi, bellashuvning qoidalari va tizimi, masshtabi, sportchi uchun musobaqaning muhimligi kabi omillar ta’sir qiladi.

SHuningdek, bellashuvni vaziyati, musobaqalashayotgan tomonning morfokonstitutsional xususiyatlari, jismoniy tayyorgarlik darajasi, ruhiy holati, tajribasi, texnik-taktik tomondan ta’minlangani, raqib usuli kabi real holatlarni hisobga olish kerak. Har bir sanab o‘tilgan omillar sportchi faoliyati uchun zarur va uning kelajakdagi taqdirini hal qiladi.

Hamma omillar yig‘indisini V.S.Keller (1987) aniqlab, «platsdarmga» o‘xshatdi, ya’ni platsdarm – bellashuv faoliyati xarakterini hisoblab turib, sportchini texnik-taktik harakatga yo‘llashda muhim omillardan biridir. SHuni hisobga olish kerakki, sportchi xayolida platsdarmni sxemaga o‘xshatadi. Amaliyotda asosli platsdarm bilan sxemani to‘liq mos kelishi kuzatilmaydi chunki, sxemada doim yanglishish mumkin.
Bundan tashqari, bellashuv holatlarini tez o‘tishi tufayli sportchi kelayotgan axborotni hamma imkoniyat-larini darrov qabul qila olmaydi. Biroq, sxema qanchalik platsdarmga yaqin bo‘lsa, harakatning yuqori natijaviy-ligiga, texnik-taktik qarorlarni ko‘proq qabul qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi.
Sportchi ko‘pgina omillardan ya’ni, platsdarm holatini aniqlashdan, yakkakurashdan, bellashuvlardan birini tanlab olishga