Sportda bashorat qilish va modellashtirish

Musobaqa faoliyatining guruhlashgan modelida xokkeydagi kuchli markaziy hujumchilar.
(Jarikov, SHigaev – 1983).
Bellashuv modeli o‘zining xususiyatlarini sport faoliyatidagi musobaqalar vaqtida ko‘rsatadi.
YOsh sportchilarning sport natijalari o‘quv dastur-larida, sport mahoratining dinamikasini o‘sishi va olimpiada darajalariga etishida optimal yoshini hisobga olgan xolda rejalashtiriladi.
YOsh sportchilarning yirik musobaqalardagi mate-riallarini taxlil qilganda, Rossiyada va jahondagi kuchli sportchilarning ko‘p yillik dinamik natijalari klas-sifikatsiya darajalari bo‘yicha asoslanadi. Buni tasdiqlash uchun o‘quvchilarning XV spartakiadasi alohida intizom natijalari (6,10 jadvalda) ko‘rsatilgan. Ko‘rinib turib-diki, 1978–yildagi o‘quvchilar spartakiadasining g‘oliblari va finalchilari yuqori natijalarni quyidagi sport turlarida egalladilar; suzishda, ayollar gimnastikasida, engil atletikada, ko‘pkurashda, balandlikka sakrashda. Alohida aytib o‘tishimiz kerakki, engil atletikaning uloqtirish turi «kech kelgan» sport turligiga qaramasdan yuqori natijalarni I–razryad finalchilari bilan teng qo‘lga kiritdi.
Ko‘p mutaxassislarning fikriga ko‘ra, (S.M.Mukinoy, V.I.CHudinova–1978; V.P.Filina–1980; V.N. Fomina–1980; V.N.Platonova–1980 va boshq.) sport ustasi normativlarini bajarishda, ko‘pgina sport turlarida, erkaklar 19-20 yoshda, ayollar 17-19 yoshda birinchi marta katta yutuqlarni qo‘lga kiritdilar.
6.10- jadval

Sport turi	Birinchi g‘oliblikni kiritishdagi yoshi
Akademik eshkak eshish Basketbol Boks Kurash Konkida yugurish sporti Tog‘ chang‘i sporti Suzish Sport gimnastikasi Og‘ir atletika Konkida figurali uchish Futbol Xokkey	Erkaklar		Ayollar
	17–20		16–19
	19–20		16–18
	18–20		–
	19– 21		–
	18–19		17–18
	20–22		18–20
	14–16		12–15
	18–20		13–15
	19–21		–
	13–16		13–15
	20–21		–
	20–23		–

Jadvalda keltirilgandek sport maktablarining bitiruvchilari 17–18 yoshda I sport razryadi normativlari talablarini egallash mumkin.

Musobaqa faoliyatining model xarakteriskasi 3 ta guruhga bo‘linadi.
Hamma turlar uchun umumiy; alohida sport turi o‘ziga xos (A.A Novikov, V.V Kuznetsov, B.N SHustin 1978).
YAna ham mukammal xarakteristikasini quyidagicha turlarda ko‘rish mumkin.
Modelning umumiy xarakteriskasi hamma uchun va alohida guruhlar uchun sport turlarida sportchi kuchining bellashuv vaqtida teng taqsimlanish hisoblanadi. (yugurish, yarim final, final, yakkama yakka olish, o‘yinlar).
Uning yordami bilan sportchining maxsus jismoniy, taktik, ruhiy tayyorgarligini baholash mumkin.
6.11-jadval

Harakat vaqti	Ko‘rsatkichlar o‘lchami	qizlar	yigitlar
Itarish	Itarish burchagi Bel aylanmasini burchagi Ugol sgibaniya bedra maxovoy nogi.	54-55 94-99 66-68	49-51 102-104 63-64
Vertikal	Oyoqlardagi tizza bo‘g‘imlarini buklash burchagi. Ugol sgibaniya maxovoy nogi v kolennom sustave.	140-141 36-37	142-144 34-35
Tushish	Ugol sgibaniya maxovoy nogi v kolennom sustave Bel aylanmasini burchagi	147-148 34-35	149-151 28-29

Umumlashgan va maxsus model xarakteristikasi quyidagilar.

Kuchlilik va tezlilik sport turida:
a) yugurish, snaryad tarqatish, yugurishdagi qadamini soni, burilish, oxirgi qadamlardagi tezlik, ritmik-sur’at tuzilishi;
b) yo‘nalishlar va final kuchayishidagi amplituda, snaryad uchish burchagi, itarish burchagi;
v) uchish tezligi;
Mavsumiy sport turlari:
a) alohida masofaning tezligini o‘tishi;
b) harakat tempi;
v) qadam uzunligi.
Murakkab koordinatsiya xarakatidagi sport turi:
a) yuqori murakkablikning elementlar soni;
b) sakrash qiyinchiliklarining elementlar soni;
v) qiyinchiliklarning koeffitsenti;
g) asosiy bellashuvlarda o‘rta baho.
YAkkakurash sportlarida:
a) hujum qiluvchi va himoya qiluvchi harakatining natijaviyligi;
b) hujum qiluvchi va himoya qiluvchi harakatning aktivligi;
v) hujum qiluvchi va himoya qiluvchi harakatning ob’yomi;
g) hujum qiluvchi va himoya qiluvchi harakatning har-xilligi.