Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

3. Юқори кўрсаткичли спортда шахс мотивациясининг
ўзига хос хусусиятлари
Спорт билан шуғулланиш инсон шахсиятини кескин равишда ўзгартиради. Спортда юқори натижаларни қўлга киритиш учун спортчи шахсиятида бир қатор хусусият ва сифатларини шакллантириш ҳамда ривожлантириш керак бўлади. Ана шундай муҳим хусусиятлардан бири – бу спорт фаолиятининг мотивларидир. Спорт фаолиятининг мотивлари спортчининг шахсий эҳтиёжларига хизмат қилиб, улар индувидуал характерга эгадир. Шу сабабли ҳам спортчилар турли мотивларга эга бўладилар ва бу мотивлар спортчилар шахсининг ғоявий йўналишига, уларнинг спорт маҳорати даражасига, ёшига, спорт соҳасидаги стажи ва ҳоказоларга боғлиқ бўлади. (“Спорт фаолиятининг психологик тавсифи” номли 2-бобга қаранг.)
4. Спортчи шахс фаолиятига асаб тизими ва
темпераментнинг таъсири
Спортчиларнинг фаолиятига асаб тизими ва темпераментнинг ўзига хос хусусиятлари жуда катта таъсир кўрсатади. И.П.Павловнинг таълимотига кўра, темпераментнинг физиологик асоси - олий асаб фаолиятининг муайян тури ҳисобланади. У асаб тизимининг қўзғалиш ва тормозланиш жараёнларини кучи, мувозанатлилиги ва харакатчанлилиги орасидаги хар хил мутаносиблиги билан характерланади.
Қўзғалиш ва тормозланиш жараёнларининг кучи асаб ҳужайраларининг ишчанлиги, уларнинг кучли ва узоқ муддатга чўзиладиган қўзғатувчиларга нисбатан чидамлилигини ифодалайди.
Асаб жараёнларининг мувозанатлилиги – қўзғалиш ва тормозланиш жараёнларининг ўзаро мувозанати – яъни балансини ифодалайди. Асаб тизими қўзғалиш жараёнининг кучи тормозланиш жараёнининг кучига тенг бўлгандагина мувозанат ҳолатида бўлади. Улардан бирининг кучи ошиб кетганда эса асаб тизимида мувозанатсизлик юзага келади.
Асаб жараёнларининг ҳаракатчанлиги асаб ҳужайралари-
нинг қўзғалиш ҳолатидан тормозланиш ҳолатига тез ўтиши билан боғлиқ, акс холат эса инертлик ҳисобланади.
Темпераментнинг хусусиятларига қуйидагилар киради: сензитивлик, реактивлик, активлик (фаоллик), реакция суръати, пластиклик-ригидлик, экстраверсия-интраверсия (В.С.Мерлин).
Сензитивлик у ёки бу психик реакцияни келтириб чиқарувчи қўзғатувчининг энг кам кучи билан ифодаланади. Сензитив кишилар сезгилар қўзғатувчининг минимал интенсивлигини хис этади, чунки уларнинг сезувчанлиги жуда юқори бўлади.
Реактивлик - эмоционал жавобнинг кучи билан белгиланади. Реактив одам – бу ўта таъсирчан бўлиб, у ҳар қандай ташқи ва ички таъсирларга эмоционал тарзда ўз муносабатини билдиради.