Spirtli va spirtsiz ichimliklar

Alkogolsiz va alkogolli ichimliklar

Ta’kidlaganimizdek aralash tarkibli ichimliklar Alkogolsiz va alkogolliga bo’linadi. Alkogolsiz ichimliklar nafaqat sutli barlar va qaxvaxonalarda balki mexmonxona, restoran qoshidagi barlar, kokteyl barlar hamda kokteyl xollarda qo’shimcha assortiment sifatida taklif qiladi,
Sutli ichimliklarni tayyorlashda tabiiy, yog’siz, quruq sut, qatiq va qaymoqlardan foydalanishadi. Qo’shimcha komponentlarga esa - meva sharbatlari, siroplar, tabiiy yoki konservalangan muzqaymoq mevalari, tuxum, gazli suv, alkogolli ichimliklar kiradi. Alkagol qo’shiladigan sutli kokteyllar sutli barlarda qaxvaxona va sutli qaxvaxonlarda qo’shimcha assortiment xisoblanadi.
Mevali aralash tarkibli ichimliklarning asosiy tarkibnda yangi uzilgan meva, meva sharbati, sirop, mors qo’shimcha sifatida tuxum, belok va tuxum sarig’i, gazli suv, muzqaymoq ishlatiladi.
Hozirgi zamonda ko’pchilik insonlar turli xildagi alkogolli ichimliklar bilan yuzma - yuz keladi, zero uning tarixi sivilizatsiyaning rivojlanish tarixi bilan barobar. Ilk spirtli ichimlikning qachon paydo bulganligi va uning kim yaratgani xozirgacha aniq emas. Alkagol ichimligining paydo bulishi bu tasodiffiy xolat bo’lishi mumkin, Keskin uning rivojlanishi va insonlarning uni tayyorlashdagi maxorati avloddan avlodga o’tib kelmoqda. Zamonaviy izoxli lug’atlarda «ichimlik» suzi «xoxlagan bir maxsus tayyorlangan suyuqlik» sifatida izox berilgan. Alkagol ichimliklar sirasiga o’z tarkibida 1,5% etil spirtiga ega, uglevodorod xom - ashyosidan tayyorlangan maxsulotlar kiradi. «Alkagol» arabcha suz bo’lib, tug’ridan – to’g’ri «yengil kukun» degan ma’noni anglatadi (al-kohl). Alkagol ichimligini ikki xildagi jarayon natijasida ya’ni bijg’itish va distillash yo’li bilan olinadi.
Bijgitish - shakarni achitkilar yordamida spirtga aylantirish jarayonidir. Bijg’itish natijasida suyuqlik xosil bo’lib, uning tarkibida ko’pi bilan 16% spirt bo’ladi, chunki k’'pgina alkolgolni achitqilar neytralashtiriladi. Bijg’itish jarayonini kim va qachon tashkil qilganligi aniq emas. hammamizga sir emaski uglevod tarkibida mavjud xar qanday mchimlik 12-14°C darajada alkagol ichimligiga aylanadi va buni insonlar sopol idishlar paydo bo’lgunga qadar eramizdan oldingi VIII ming yillikda tayyorlay olganlar.
Spirtni toza xolda distillash orqali tayyorlash jarayonini birinchi bulib buyuk Qadimgi Gretsiya olimi Ariegotel (e.a. 384-320 yy.) yozib qoldirgani ma’lum. Distillash - bu spirtli suyuklikki parlash orqali xosil bo’lgan kondensat xisoblanadi. Uni tayyorlash jarayoni juda sodda xisoblanadi, ya’ni spirtni -78° C da, suvni + 100°C da qaynatish natijasida olish mumkin, Ushbu farqli temperaturalar oraligida spirt suvga nisbatan tezroq parlanadi. Agar uni sovutib oladigan' bo’lsak, kondensatsiya buladi. Ichimlikni shu tarzda bir necha marotaba aylantiradigan bo’lsak, uning kuchi shu darajada ortib boradi,
Ishlatiladigan xomashyosiga ko’ra alkagol ichimliklar boshoqli (javdar, bugdoy, juxori, guruch va b.), o’simliklar asosida (agava, gtagoka, mojjevelnik va b.), mevalar asosida (uzum, olma, olxuri va..) tayyorlanadi.
Tarkibidagi alkogolning nisbatiga ko’ra ichimliklar kam quvvatli alkagol (9-14%), o’rtacha quvvatga ega alkogol (16-25%) xamda kuchli alkogallilarga (35% yukori) bulinadi.
Inson organizmi alkogolni extiyoji uchun sintez qiladi. U sog’lom, ichmaydigan odam organizmida 0,2-10 mg/100 ml.ni tashkil qiladi. Organizmning fermentlash quvvati energiyani xosil qilish maqsadida 1 dan 9 gramgacha bo’lgan etil spirtini achitish quvvvatiga ega. Katta miqtorda alkogod iste’mol qilinganda organizm fermentlash quvvatiga ega bo’lmaydi. Natijada unda etil spirti va uksus aldegidi ko’payadi, bu bilan organizmda intoksikatsiya jarayoni yuz beradi.
Adabiyotlarda me’yorida iste’mol qilingan alkogollar ijobiy kursatknchga xam ega. ya’ni u ovqat almashinuvida organizmga yordam beradi. Buni quruq qizil vino yordamida qonning xosil bo’lishi xamda tanadan radioaktiv elementlarning chiqib ketishida katta ro’l o’ynaydi.
Ko’pgina kuzatishlarga ko’ra tabiiy arapashma xamda kompokentlarga ega pivo, tabiiy vino, nastoyka, balzam va boshqa xildagi alkagol ichimlnklarni me’yorida iste’mol qilish inson organizmi uchuy foydali ekan. Alkagol ichimliklarning kunlik me’yori 10-20 g, ni tashkil qiladi. Bunda kishi organizmi ham inobatga olinadi. Odamzod organizmi uchuy o’ta xavfli o’limgacha olib keluvchi me’yor 1 kg. vaznga 1 g spirtli ichimlikni iste’mol qilishdadir. Alkogolli ichimlnklarni me’yorida qabul qilish inson tomonidan olib boriladigan sog’lom turmush tarzi va iste’mol madaniyatiga ega ekanligidadir.
Aaralash turdagi ichnmliklarni tayyorlashning to’rt xil yo’li bor. Bularga shakerda, aralashtiruvchi stakan, ichishik iste’mol qilinadigan kokteyl aralashtirgich kiradi.
Ichnmliklarni tayyorlash uslubi uning tarkibi ya’ni komponentlari xamda nimaga qaratilganlngiga bog’liq. Aralash turdagi ichimlnklarni tayyorlash va ularni taqdim etishda quyidagi qoidaparga amal qilinadi:

• 
  Aralashmani tayyorlashda mos idishni tanlash
  
• 
  Varna suyuklik komponentlarni menzurka yoki sklyankomir bilan ulchashadi
  
• 
  Aralashma retseptiga diqqat e’tibor qaratishadi;
  
• 
  Tayyor ichimlikni darxol mijozga taklif qilishadi.
  

Barda odatda temir sheykerdan foydalaniladi. U konus shakldagi qopqoqli idish xisoblanadi. Lsykerdan foydalanishdan maqsad suyuq komponentlarni aralashtirish hamda ularni yaxna xolda saqlashdir. Ichimlikni tayyorlash uchun stakanga ma’lum me’yordagi ikki xil suyuqdik, 2-3 muz bo’lagini solishadi va qopqog’inn yopishadn. Barmen sheykerni chap qo’li bilan boshini pastga qilib uning qo’li bilan esa qopqog’ini ushlaydi. Keyin kukragiga yaqin tutgan xolda uni kuchli chayqashni boshlaydi. Sheykerni yengilgina qiyshaytirgan xolda ushlanadi. Sheykerni chayqash odatda 5-10 soniyani tashkil qiladi, agar ichimlik tarkibida tuxum yoki uning sarig’i mavjud bo’lsa, u xolda bu jarayon 30 daqiqagacha davom ettirilishi mumkin. Chayqash davomida ichimlik tarkibidagi suyuqliklarni aralashtirish bilan birga uni sovutish xam amalga oshiriladi, Muz bo’laklari engil va og’ir vazadagi suyuqliklarni bir - biriga aralashtirishda juda katta yordam beradi xomda uni samarali tarzda sovutadi, Aralshtirib bo’lgach qopqog’ini ochgan xolda uni tayyorlab qo’yilgan idishga solinadi, Sheykerdan ichimlik olingach uning sitosi yechib olinadi. Sito idishida qolgan muz qoldig’i, limon parchalari qoldiqlari axlat qutioiga tashlangach, sheykerni oqar suvga chayqab olishadi. Sheykerdan foydalanmagan vaqtda u barmen stoli ustida bo’laklarga ajratilgan xolda saqdanadi.
Ichimlikni aralashtirishda stakandan foidalanish. Sheyker o’rniga aralashtirish uchun stakandan xam foydalansa bo’ladi, biroq unda aralashtirish va sovutish muddati ancha uzoq davom etadi. Stakandan odatda uzumli sharbat aralashmalarini tayyorlashda foydalaniladi, zero sheyker bunday turdagn ichimliklarni qorayishiga va o’z ta’mini yo’qotishiga sabab bo’ladi. Stakan sifatida sheyker shisha idishidan yoki 300 ml. xajmdagi boshqa idishdan xam foydalanish mumkin. Stakanda aralashma xoldagi ichimlikni quyidagi tarzda tayyorlash mumkin:

• 
  Ichimlikni tayyorlash uchun stakanga ma’lum me’yordagi ikki xil suyuqlikni
  

solish,

• 
  2-3 ta muz bulagini solish;
  
• 
  Stakan ichidagilarni qoshiqcha yordamida aralashtirish;
  
• 
  Uni sitechkadan o’tkazgan xolda tayyorlab qo’yilgan idishga solish.
  

Mijozlarga taqdim etiladigan idishni tayyorlash usuli
Ayrim aralash turdagi ichimliklar (kobler, fizik, sovuq push pufakli kokteyl) ma’lum me’yordagi ikki xil suyuqlik! oldindan aralashtirilmagan xolda tayyorlangan idish yoki bokal qo’yishadi, Bunda mijoz oz ta’bi va xoxishiga ko’ra aralashtirib ichadi.
«Broun» va «Rowenta» ichimliklarni tayyorlash, aralashtiruvchi stakanga kokteyllar solinib, 10-15 soniya aralashtiriladi. Tayyor ichimlikni darxol idishga solgan holda, taklif etiladi, idish esa suvda chayiladi.

1. 
   Ichimliklar kartasi va uni tuzish tartibi
   

Ichimliklar kartasi - bu alkogol va shunga o’xsha maxsulotlariing nomi xamda narxi keltirilgan ro’yxat xisoblanadi, Alkogol ichimliklar ro’yxati asosiy assortimenti xisoblanadi. Bundan tashqari, vino kartasiga pivo, alkogolli ichimliklar, tamaki maxsulotlari, qandolat maxsulotlari (konfet shokolad va boshqalar) kiritiladi.
Ichimliklar turlari xaqida yuqorida keltirib o’tdi Taomnomada ular quyidagi tartibda beriladn:
O’zbekistonda vinoning juda ko’p xillari tayyorlanadi Ayniqsa, mustaqillikdan so’ng musallas toifadagi vinolar sifatli qilib ishlab chiqilmoqda va manzarali chiroyli shishalarda qadoqlanmoqda. Bu bilan vinolarga bo’lgan iste’mol extiyoji oshib bormoqda. Hatto chet el davlatlariga ekspot qilinmoqda.
Kuchli spirtli ichimliklar - aroq, viski, rom, konyak.
Pivo. O’zbekistonda xam ishlab chiqariladi, xorijdan han keltiriladi.
Aralash ichimliklarga - kokteyl.
Alkogolsiz ichimlikga ma’danli suvlar, limonatlar va sharbatlar.
Vino - aroq, tamaki maxsulotlari va ichimliklar baxosi preyskurantaga tegishli navbat bilan quyidagicha yoziladi: aroq kuchli uzum vinosi, oq va qizil oshxona vinosi, konyak, likyor, pivo ma’danli va meva suvlari, tamaki maxsulotlari, Ba’zan preyskurant qandolat maxsulotlari va mevalar xam kiritiladi

Preyskuranta 4 ta ustun chiziladi: birinchisida ichimlik nomi.
ikkinchisida shisha sig’imi (0,25; 0,33; 0,5; 0,75), uchinchisida to’la shisha bahosi, to’rtinchisnda 100 g ning bahosi ko’rsatilad (1-jadval).
1 -jadval