So'z boshi

7-§. Umumiy mulk huquqi
 
Qadimgi Rim huquqida yuristlar umumiy mulk huquqi bir ob'yektga yoki 
bir ashyoga tegishli bo'lishligi mumkin emas, degan dastlabki tushunchalarga 
ega bo'lganlar.
 
Lekin Rim davlatining iqtisodiy-ijtimoiy munosabat-larining rivojlanishi 
va takomillashuvi natijasida hamda shartnoma amaliyotidan kelib chiqqan 
holda, ayniqsa o'rtoqlik birlashmalarining va boshqa korporasiyalarning 
shartnomali munosabatlari, umumiy asosda bir necha shaxslarga taalluqli 
bo'lgan merosning bo'linmasligi tartiblari, har bir shaxsning umumiy mulkdagi 
hissalarini aniqlash, mulkning kimga taalluqli ekanligini e'tirof etish 
munosabatlari umumiy mulk huquqi institutining vujudga kelishligini taqozo 
etgan. 
 
Qadimgi Rim yuristlaridan K.V.Musiy Ssevola bir mulkning, ashyoning 
bir necha shaxslarga taalluqli bo'lishligini tan olib, har birining ideal hissalarga 
ega ekanligini isbotlab bergan.
 
Yurist Selsaning o'g'li Selz fikricha, ikkala shaxsning yoki bir necha 
shaxslarning bir mulkka nisbatan umumiy mulk huquqi bo'lishi mumkin emas. 
Hech qanday shaxs bir predmetning ma'lum qismiga mulkdor bo'lishi mumkin 
bo'lmagan, ammo shu ashyoga, mulkka har bir shaxsning ideal asosda hissasi 
bo'lishi yoki bo'linmaydigan mulkka nisbatan mulk huquqi bo'lishi mumkin, deb 
hisoblagan.
 
Umumiy mulk huquqi deb, Rim fuqarolik huquqida bir ashyoning bir 
nechta sub'yektlarga birgalikda taalluqli ekanligiga tushunilgan. Umumiy mulk 
o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan:
 
1. 
Foydalanish maqsadiga munosib bo'lishini o'zgartirmaydigan holda 
taqsimlanishi mumkin bo'lmagan yoki qonun bo'yicha taqsimlanishi mumkin 
bo'lmagan, ikki yoki undan ortiq shaxslarning mulk huquqiga o'tgan mol-
mulk birgalikdagi umumiy mulk deb atalgan (ob'yekt sifatida 
bo'linmaydigan ashyolar kiritilgan).
  
2. 
Mulk huquqi egalaridan har birining, ularning tegishli bo'lgan umumiy mol-
mulkdagi ulushlari aniq belgilab qo'yilgan bo'lsa, bunday mol-mulkka 
tegishli huquq ulushli (hissalarga) bo'linadigan umumiy mulk huquqi deb 
atalgan.
  
          Umumiy mulk huquqi unga ega bo'lgan barcha qatnashchilar yoki 
sub'yektlar bilan birgalikda kelishish asosida boshqarilgan. Har bir shaxsning 

---

umumiy mulkka qo'shgan hissalari har xil bo'lgan. Qo'shgan hissalariga qarab 
olinadigan foydalarni taqsimlaganlar va zararlar kelib chiqsa, har bir shaxsning 
qo'shgan hissasiga qarab, mutanosib asosda zararni qoplaganlar.
 
Umumiy mulk ikki qismga, ya'ni ulushga bo'linmaydigan  birgalikdagi 
hamda ulushlarga bo'linadigan mulklardan iborat bo'lgan.
 
Umumiy mulk huquqi muayyan mol-mulkka nisbatan bir nechta 
sub'yektlarning mavjudligi hamda tegishliligi bilan ifodalangan.
 
Bu mulkning sub'yektlari bir necha shaxslardan iborat bo'lar ekan, ular 
boshqa sheriklari, ya'ni sub'yektlarining roziligini olmasdan biron-bir harakatni 
amalga oshira olmas edi. Lekin har bir sub'yekt, umumiy mulkdagi bo'lgan 
ulushidan kelib chiqib, o'z ulushini qaytarib olishi yoki boshqa shaxslarga 
o'tkazishi, mulkni bo'lish kabi munosabatlarni amalga oshirishni talab qilish 
huquqiga egadirlar. Umumiy mulk huquqining qatnashchilari umumiy mulkdan 
har biri o'zining qo'shgan ulushiga qarab unga egalik qiladi hamda foydalanish 
huquqiga egadirlar.
 
Rim quldorchilik davlatining sinfiy davriga kelib, umumiy mulk huquqi 
sub'yektlari umumiy mulk asosidagi mavjud bo'lgan munosabatlarini o'zlari 
qo'shgan hissalari asosida yoki miqyosida boshqaruvni amalga oshirganlar 
hamda unga o'zgartirishlar kiritilishi lozim bo'lsa, boshqa sheriklarning ruxsatini 
olingan holda tartibga solinardi. Bu holda ozchilik ko'pchilikka bo'ysunardi. Shu 
davrning mashhur yuristi Sabin shunday degan edi: «Umumiy mulk huquqiga 
oid bo'lgan mulk yuzasidan, ashyo bo'yicha taraflarning roziligisiz hech qanday 
munosabatlarni amalga oshirish mumkin emas, chunki bu mulkiy huquqning 
boshqa sub'yektlari o'z roziligini bermasalar, ular ta'qiqlash prinsipini amalga 
oshirish huquqiga egadirlar».