Sotsiologiyasi

I.  6.  Kontrm adaniyat va 
subm adaniyat  ko‘rinishIari
XX  asrning  60-yillari  oxirida  sotsiologlar  jamiyatda  va 
madaniyatda yuz berayotgan jarayonlarni  izohlash  uchun yangi 
kontrmadaniyat  va  submadaniyat  tushunchasini  fanda  qo‘llay 
boshlashdi.  “Kontrmadaniyat -  hozirgi  zamon  sotsiologiyasi  va 
publitsistika  sohalarida  keng  ishlatiladigan,  ijtimoiy-madaniy 
ko‘rsatmalar,  qadriyatlarning  m a’lum  bir  yo‘nalish  majmu- 
yini, jamiyat  taraqqiyotida  amal  qilib  kelayotgan  umuminsoniy 
madaniyatga  qarshi  bo‘lgan  qadriyatlar  majmuyini  anglatuvchi 
tushunchadir.  XX  asrning  60  -   70-yillarida  kontrmadaniyat 
tushunchasi  “isyonchi”  (g'alayonchi)  ijtimoiy  gumhlar  va  talaba- 
lar  qatlamlarining,  turli-tuman  “kommuna”larning  o ‘ziga  xos 
idealogiyasi talqini sifatida shakllandi.  Kontrmadaniyat madani-
1 Q arang:  E.  А хм едова,  P.  Г абидулин.  К ультуралогия.  М и ровая  культура.  -  
Т.:  А кад.  Худ.  Узб.  2 0 0 1.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yatni  qopol  ravishda,  injiqlik  bilan  rad  etsa-da,  u  bu  davrda 
meshchanlik,  xudbinliklarning  stixiyali  isyoni,  “ommaviy 
jam iyat”,  “ommaviy  madaniyat”  qadriyat  va  yo‘nalishlarining 
texnokratik  varianti  sifatida  aks  ettiradi”1  (kontrmadaniyat 
madaniyat  niqobi  ostida  jamiyatdagi  mavjud  siyosatga  qarshi 
yoki undan qoniqmaslik natijasida manfaatdor bo‘lgan shaxslar, 
“qora  kuchlar”  tomonidan  sun’iy  ravishda  vujudga  keltirilishi 
ham mumkin).
Submadaniyat -  bu turli ijtimoiy guruhlar madaniyati, deb qa- 
raladi.  Submadaniyatga ijtimoiy  qatlamlar:  shaharliklar,  qishloq 
aholisi,  yoshlar,  ishchilar,  dehqonlar,  o ‘rta  qatlam,  quyi  qatlam 
va hatto  yuqori  qatlam  kiradi.  Gap  shundaki,  shu  qatlamga kir- 
uvchi  kishilar  faqatgina 
0‘zlarining  qatlamiga  tegishli  madani­
yatni  yoqtiradilar,  qolgan  qatlamlardagi  madaniyat  turi  ularga 
begonadek,  tushunarsiz  ko‘rinadi.  Sababi  esa  submadaniyat 
har  bir  o‘ziga  tegishli  guruhni  boshqa  guruh  madaniyatlaridan 
“izolatsiya”da saqlaydi. Masalan, eng rivojlangan va faol bo‘lgan 
yoshlar  submadaniyati.  Yoshlar  submadaniyatining  markazini 
musiqa tashkil  qiladi (asosan, pop va rok musiqalari).