Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

u
d
u
d
iy
 b
el
g
il
ar
ig
a 
kô
ra
 
M
a
v
su
m
g
a
 k
ôra
 
T
a
sh
k
il
 q
il
is
h
 x
a
ra
k
te
ri
g
a
 k
ôra
 
Y
o
sh
li
k
 b
el
g
il
a
ri
g
a
 k
ôra
 
Is
h
ti
ro
k
ch
il
a
r 
so
n
ig
a
 k
ôra
 
Ij
ti
m
o
iy
 s
h
a
rt
-s
h
a
ro
it
ig
a
 k
ôra
 
H
a
ra
k
a
t 
d
a
ra
ja
si
g
a
 k
ôra
 
Transport 
vositala-
ridan 
foydalanish 
xarakteriga 
ko’ra 
Davolanish 
Iqlimiy shart-
sharoitlarga 
ko’ra 
davolanish 
(dengiz yoki 
daryo bo’yida, 
tog’, tekislik) 
M
il
li
y
(
ic
h
k
i)
, x
al
q
ar
o
(
x
o
ri
ji
y
) 
Q
is
q
a 
m
u
d
d
at
li
, u
zo
q
m
u
d
d
at
li
S
h
ah
ar
a
tr
o
fi
(
m
ah
al
li
y
),
r
ay
o
n
i
ch
id
a 
(u
m
u
m
d
av
la
t)
, x
al
q
ar
o
Y
il
d
av
o
m
ii
d
a,
m
av
su
m
iy
: 
y
o
zg
i,
q
is
h
k
i 
M
u
d
d
at
li
(
re
ja
la
sh
ti
ri
lg
an
),
ô
z 
x
o
h
is
h
ig
a 
k
ôr
a:
t
as
h
k
il
la
sh
ti
ri
lg
an
, 
ta
sh
k
il
la
sh
ti
ri
lm
ag
an
B
o
la
la
r,
y
o
sh
i 
k
at
ta
la
r,
a
ra
la
sh
Y
ak
k
a 
ta
rt
ib
d
a 
g
u
ru
h
M
ar
k
az
d
an
q
o
ch
u
v
ch
i,
m
ar
k
az
g
a 
in
ti
lu
v
ch
i 
S
ta
ts
io
n
ar
k
ôc
h
m
an
ch
i 
Avtomobil 
(yakka 
tartibda) 
Avtobus, 
samolyotda 
(yo’nalishli, 
xususiy) 
Temiryo’l 
Sport va 
sog’lomlasht
irish 
Yo’nalishli 
cho’milish, suv 
sporti, baliq 
ovlash, ov 
qilish, tog’ 
chang’i, 
alpinizm 
Ong va 
tafakkurni 
boyituvchi 
Madaniy va 
tarixiy obidalar, 
landshaftlarni 
kuzatish, 
“Navro’z” 
bahor 
bayramlari, 
qushlarni 
asrovchi 
ishqibozlar 
musobaqalari va 
boshqalar 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
106 
Alpinizm
ham xuddi shunday rekreatsion sport mashg’ulotidir. Dam olishning bu 
turida ham yuqorida ta’kidlaganimizdek, xizmat ko’rsatuvchi mutaxassislar va 
qutqaruvchilar guruhlari talab etiladi. 
Tog’ chang’i turizmi
– rekreatsion faoliyat ichida o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. 
Biroq, dam olishning bu turining o’ziga xos qaltisliklari ham mavjud. Jumladan, qor 
ko’chkisi chang’i halokati kabi hodisalar dam oluvchilarni cho’chitishi mumkin. Mazkur 
qaltisliklarni bartaraf etish uchun qutqaruv guruhlari, qor qalinligi va ob-havo 
o’zgarishlari haqida axborot berib turuvchi muassasalarning mavjudligi va ular 
faoliyatining namunali tashkil etilishi soha rivojiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi 
Chimyon chang’i majmuasi respublikamizda bu turdagi rekreatsion faoliyatning yagona 
maskanidir. 
Tanishuv rekreatsiyasi
– biror joyning tabiati, tarixi, madaniyati, an’analari, 
turmush tarzi bilan tanishish doimo dunyo xalqlarining diqqatini o’ziga jalb etib kelgan. 
Mamlakatlarning o’rta asrga xos yodgorliklari ularning o’sha davr tarixi, madaniyati, 
ilm-fanining rivojlanganlik darajasi, xo’jaligi, turmush tarzi haqida keng ma’lumotlar 
beradi. 
Joyning tabiati esa har bir mamlakatda o’ziga xos va betakrordir. O’zbekiston 
Respublikasi hududida hozir 3700 ga yaqin yovvoyi o’simlik turi mavjud. Ular orasida 
o’ta noyob endemik turlari ham bor. Bunday turlarning soni 400 atrofida bo’lib, ular 
O’zbekiston florasining 10-12 foizini tashkil etadi. Shuningdek, sut emizuvchilarning 
100 ga yaqin turi, sudralib yuruvchilarning 60 ga yaqin turi, qushlarning 400 dan ortiq 
turi, baliqlarning 40 dan ortiq turi bor. 
Kongress turizmi mutaxassislar va olimlarning xalqaro ilmiy-texnik aloqalarini 
kengaytirish bilan bog’liq. Rekreatsion faoliyatning bu turi har ikki tomon rekreantni 
qabul qiluvchi tomon uchun ham rekreantni jo’natuvchi davlat uchun ham manfaatlidir. 
Rekreant uchun kundalik bir me’yordagi ish faoliyatidan chalg’ish, yangi bilim va 
malakalar orttirish, safardan so’ng yangi rejalarni tuzish, hamkorlik doirasini 
kengaytirish imkonini beradi. Shuningdek, bir sohadagi olimlarning o’zaro fikr 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
107 
almashinishi bilan birga shu sohaning dunyo miqyosidagi jamoasining shakllanishi 
imkonini beradi. 
Rekreatsion faoliyatni tashkil etish harakat darajasiga ko’ra ham bo’linadi. Bu, 
doimiy va mavsumiy rekreatsion faoliyat turlaridir. Mavsumiy rekreatsion faoliyat tabiat 
qonuni bilan bog’liq bo’lganligi bois, kam rentabelli bo’ladi va rekreatsion jarayonlarga 
xizmat ko’rsatuvchilar uchun ko’plab ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni keltirib chiqaradi. 
Transport vositalaridan foydalanish xarakteriga ko’ra
,
turizm avtomobil (yakka 
tartibda), avtobusda, samolyotda (yo’nalishli, xususiy), temir yo’lda, dengiz transportida 
(bizning mamlakatimizda yo’q) turistlarni tashish kabilarga ajratiladi. 
Turizm uchun xizmat ko’rsatishda avtomobil transportining roli juda muhim. 
Dunyo miqyosida avtomobil yo’llarining umumiy uzunligi 28 mln km, shundan ¼ qismi 
AQSh hissasiga, yana shuncha qismi Yaponiya, Xitoy, Hindiston va Rossiya hissasiga 
to’g’ri keladi. O’zbekistonda esa avtomobil yo’llarining umumiy uzunligi 115 ming km. 
Respublika mustaqilligiga erishganidan so’ng, xorijiy davlatlar bilan bog’lovchi 
avtomobil yo’llarini uzaytirish va kengaytirishga ehtiyoj ortdi. Shu maqsadda 
O’zbekiston Respublikasi Andijon–O’sh-Ergashtom-Qashg’ar, Termiz-Hirot-Karachi 
avtomobil yo’llarini qurish va ta’mirlashda ishtirok etmoqda. Bu keyinchalik, Xitoyga, 
Pokistonga, shu orqali Hind okeaniga chiqish imkonini beradi.
Turizm yoki rekreatsion faoliyatning kengayishida havo transporti eng muhim 
ahamiyatga ega. Qit’alararo passajirlarni tashish hozirgi kunda 1970-yilga nisbatan 
qariyb 60 martaga oshdi. Hozirgi kunda bir vaqtning o’zida Atlantika okeani ustida 
yuzlab samolyot parvozda bo’ladi. O’zbekistonga keluvchi xorijlik turistlar asosan havo 
transporti orqali keladi. 
Dunyo miqyosida temiryo’llarning umumiy uzunligi 1,2 mln km bo’lib, 
turistlarni mamlakatlar ichida yoki mamlakatlararo tashishda muhim ahamiyat kasb 
etadi. Bugungi kunda dunyoning 140 dan ortiq mamlakatida temir yo’llar rivojlangan. 
O’zbekistonda hozirgi kunda temiryo’llarning umumiy uzunligi 7 ming km dan ortdi. 
Respublika mustaqilligidan keyingi yillarda, Rossiya Federatsiyasi, Ukraina, 

---