Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

REJA: 
IJTIMOIY GEOGRAFIYA VA AHOLINING 
IJTIMOIY RIVOJLANISHI
 
2 – MAVZU 

---

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
19 
Aholi geografiyasi iqtisodiy va sotsial geografiyaning tarkibiy qismi bo’lib, 
aholi sonining tadrijiy uzgarishlari, joylashuvi, tarkibi va aholi manzilgohlarini 
o’rganadi, 
Iqtisodiy geografiyaning zamonaviy iqtisodiy va sotsial (ijtimoiy) 
geografiyaga aylanishida aholi geografiyasi katta rol o’ynadi. Shu bilan birga, 
ko’pchilik olimlar aholi geografiyasini butunlay mustaqil fan sifatida iqtisodiy 
geografiya bilan yonma-yon qo’yadilar. Bunda, ular ushbu fanlarning tadqiqot 
predmetlarini bir-biridan aniq farqlanishini sabab qilib ko’rsatadilar. Shuni alohida 
ta’kidlash joizki, bevosita aholi (jamiyat) va uni ijtimoiy rivojlanishining hududiy 
muammolarini o’rganuvchi ijtimoiy geografiyaning vujudga kelishida aholi 
geografiyasi nazariy metodologik asos vazifasini o’taydi. 
Iqtisodiy va aholi geografiyasining o’zaro birlashuvidan iqtisodiy va sotsial 
geografiya vujudga keldi. Ushbu jarayonda aholining qanchalik muhim ahamiyatga 
ega bo’lishini N.N.Baranskiy quyidagicha ifodalagan edi: «Iqtisodiy geograf shuni 
unutmasligi kerakki, aholi nafaqat ishlab chiqaruvchi, balki, iste’molchi hamdir va 
shunday qilib iqtisodiyot boshdan oyoq aholi bilan bog’langan». 
Ijtimoiy xususiyatlariga ko’ra aholi:

ishlab chiqarishning subyekti;

moddiy va ma’anaviy boyliklarning iste’molchisi;

takror barpo bo’luvchi;

tabiat va xo’jalik o’rtasidagi aloqa va o’zaro ta’sirning bosh bo’g’ini, 
kabi sifatlarga ega.
Aholi geografiyasining rivojlanishi iqtisodiy geografiya bilan chambarchas 
bog’liq bo’lib, XX asrning 40-yillariga to’g’ri keladi. Bunda avvalo N.N.Baranskiy 
va R.M.Kabolarning xizmatlarini ta’kidlash kerak. 
Hozirgi davrda aholi geografiyasida tadqiqotlarning ikki yo’nalishi aniq 
shakllangan. Bularga, birinchidan, aholini o’zini o’rganish va ikkinchidan, aholi 
manzilgohlarini tadqiq qilish kiritiladi. Bu ikki yo’nalish bo’yicha olib boriladigan 
tadqiqotlar dunyo miqyosida va uning ayrim mintaqalari, alohida davlatlar 

---