Социал психологик тренинг гуруҳий психокоррекция сифатида

СОЦИАЛ-ПСИХОЛОГИК ТРЕНИНГЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИНИ ТЕКШИРУВЧИ ОМИЛЛАР

Тадқиқот мақсадига мувофиқ равишда Бухоро шаҳар 1 сон академик лицей 1 курс талабалари билан (96 нафар фокус гуруҳ) ижтимоий-психологик тренинг дастурига мувофиқ тренинг ўтказилди. Тренинг ўтказилишидан олдин дастур учун тузилган саволнома ва Айзенкнинг “Шахс характер хусусиятларининг экспресс-диагностикаси” деб номланган метод талабалар ўртасида ўтказилди. Тренингдан сўнг мазкур методикалар қайта ўтказилди. Натижалар қиёсий солиштириб, эмпирик таҳлилдан ўтказилди.
Жадвал №1.
Асосий тадқиқот гуруҳи тўғрисида умумий маълумотлар

Ўқиш жойи	Йигитлар	Қизлар	Жами
Мат. Йўнал	15	8	23
Инг. йўнал	8	13	21
Биолог. Йўнал	10	11	21
Тарих йўнал	10	9	19
Физик йўнал	7	5	12
Жами	50	46	96

Шундай қилиб, эмпирик ҳамда тадбиқий тадқиқот ишлари Бухоро шаҳридаги 1 сон академик лицейда жами 96 талаба иштирокида бўлиб ўтдиюю (1-жадвалга қаранг).

Жадвал № 3.
Асосий тадқиқот гуруҳига хос худудий хусусиятлар

Ёши	Йигитлар	Қизлар	Жами
16-17	23	26	49
18-19	27	20	47
Жами	50	46	96

Тадқиқот учун танланган респондентларнинг ёш хусусиятлари шундайки, улардан 50 нафари йигитлар ва 46 нафар қизлар бўлиб, 49 нафар йигит ва қизлар 16-17 ёшда, 47 нафар йигит ва қизлар 18-19 ёшда яъни вояга етганлар (2-жадвалга қаранг). Жами респондентларнинг тўплаган баллари асосида баҳоланган сифатлари тўғрисидаги маълумотлар қуйидаги 3-жадвалда келтирилган.

Жадвал №3
Олинган натижаларнинг тренинг натижасида ўзгарганлик даражаси

Мулоҳазалар	Тренинггача ўрта (М)	Тренингдан сўнг ўртача (М)	Белгилар мезони G
			Сезиларли ўзгариш	аҳамиятлилик
Шахсий ўзига хосликнинг яққол кўриниши	16,16	20,33	Ижобий	.01
Бошқа ижтимоий гуруҳлар биан муносабатда ҳис-ҳаяжон ва безовталик	15,33	8,5	Салбий.	.01
Турли ижтимоий вазиятларда ўзга гуруҳ вакили билан муносабатга киришиш истаги	22,66	23,42	ижобий.	.05
Шахсий сифатларнинг ижобийлиги	18,6	22,25	Ижобий.	-
Амбивалентность этнической идентичности	10,75	9,92	Отрицат.	-
Бўлажак муносабатлар учун тайёрганрликнинг фаоллашуви	17,83	21,92	Ижобий.	-
Ўзга гуруҳ вакилларига нисбатан эмпатия даражаси	15,25	17,33	Ижобий.	-
Ўзга кишиларга нисбатан муносабат	19,91	24,83	Ижобий.	-
Ўзга гуруҳ вакиллари билан муносабатда субектив компетентликнинг намоён бўлиши	16,33	17,16	Ижобий.	-

Мазкур жадвалдан кўриб турганимиздек, талабаларнинг ориентацион позицион қарашлари ва ижтимоий мулоқотмандик хусусиятлари тренинг якунларига қадар ижобий томонга ўзгарди. Гарчи тренингдан олдин айрим бўлимларда ижобийлик кузатилган бўлса-да, тренингдан сўнг бу кўрсаткич янада ошди.
Жадвал №4
Аниқ ўзгаришлар аниқланган виборканинг даражаси (барча танланма)

Ўзгариш даражаси	Rs тренингдан олдин (р<0.05)	Rs тренингдан сўнг (р<0.05)
Барча турдаги гуруҳий муносабатларда инсоний ва ижтимоий сифатларни кўрсатишга тайёрлик даражаси	.7	.64

Юқоридан кўрниб турибдики, шахслардаги ижтимоий сифатлар яъни мулоқотмандлик, ўзини кўрсата олиш ва фикрларини билдира олиш қобилияти инсоний сифатлар билан эмпатия, ҳамдардлик, ёрдам қўлини чўзиш сифатлари узаро уйғунлашиб кетган. Бу боғлиқлик тренинг бошларида ҳам заиф даражада сезилган эди. Аммо тренинг якунларига кўра, бу иккала сифатнинг ўзаро чамбарчас боғлиқлигини кўрамиз.
Жадвал № 5.
Психокоррекцион усулдa психотренинг ва тарбия бeришнинг oлти босқичи

БОСҚИЧЛAР	Бaжaрилaдигaн вaзифa		Ўқитувчининг фaoлияти
1-босқич	Мaқсaдлaрни aниқлaш		Ўқитувчи дaрс учун рeжaлaштирилгaн бaрчa мaқсaдлaрни талабалaргa бирмa-бир тушунтириб чиқaди вa дaрсни бoшлaйди
2- босқич	Мaьлумoтлaр билaн тaьминлaш		Ўқитувчи тaлaбaлaргa oғзaки ёки ёзмa тaрздa кeрaкли мaълумoтлaрни aйтaди ёки тарқатма материал бeрaди
3- босқич	Тaлaбaлaрни гуруҳлaргa бўлиш		Ўқитувчи тaлaбaлaргa қaндaй қилиб ишчи гуруҳлaр тaшкил қилишни тушунтирaди вa гуруҳлaргa нимa иш қилиш кeрaклигини билдирaди
4- босқич	Гуруҳлaрдaги ишгa вa мaсaлaни ўргaниш жaрaёнигa кўмaк бeриш		Ўқитувчи гуруҳлaргa муaммoни қaндaй қилиб ҳaл қилиш кeрaклиги бўйичaaмaлий ёрдaм бeрaди
5- босқич	Тeкшириш		Ўқитувчи гуруҳлaрнинг ўз нaтижaлaрини тaқдимoт қилишлaригa бaҳo бeрaди вa улaр тaйёрлaгaн мaтeриaллaрни тeкширaди
6-босқич	Нaтижaлaргa бaҳo бeриш	Тренер гуруҳлaрнинг вa aлoҳидa талабалaрнинг мeҳнaти вa билимигa мунoсиб бaҳo бeрaди

Маълумки, ижтимоий психологияда ёшлар ичида ижтимоий фаолликни, жамоавийликни оширишнинг йўлларини кўрсатиш билан боғлиқ талайгина тадқиқотлар мавжуд бўлсада, бугунги кунда психокоррекцион ишлар тренинг жараёнида олиб бориши ниҳоятда мураккаб жараён. негаки ҳулқ-атвордаги муаммоли вазиятлар, гуруҳий келишмовчиликлар тренинг орқали яхшиланиши исбот талабқиладиган ҳолат. Бизнинг ҳолатимизда тренингдан олдин ва кейинги жараёнлар кўрсатишича, тадқиқот ўз натижасига эришди. Яъни психокоррекция натижалари тренинг жараёнидан олинди. Демак, ҳар бир ёшлар жамоасида инсоний муносабатлар ва ижтимоий қарашлар шакллантиришнинг илмий-услубий вазифалари шу жамоанинг бирлашганлик даражаси оширишга қаратилган амалий ишлар ташкил этади.

Ўзбекистон шароитида талабалардаги муаммоларни бартараф этиш ва бирдамлик туйғусини шакллантириш орқали улардаги маънавий хислатларни такомиллаштиришнинг тренинг дастурини ишлаб чиқишда Марказий Осиёда 1995 йилдан фаол фаолиятини бошлаган, “учинчи сектор”, яъни ННТ ходимлари фаолият доирасини ривожлантиришга қаратилган тренинг дастурлари, жумладан “Тақдимот қилиш кўникмалари”, “Коммуникация кўникмалари”, “Команда тузиш ва зиддиятларни бошқариш”, “Катталар аудиториясини ўқитиш методологияси”, “Тренерлар учун тренинг” мавзуларидаги амалий дастурлар, ундан ташқари “Метрополис” кадрлар уюшмасининг президенти Валерий Поляков томонидан ишлаб чиқилган, шахсий мулоқотда одамларга таъсир ўтказишнинг самарали воситалари, яъни “Мулоқот технологияси” номли видеотренинг материаллари, Н.В. Цзен ва Ю.В. Пахомовлар томонидан ишлаб чиқилган “Психотренинг: игры и упражнения” материалларидан, “Мирбис” Москва халқаро олий бизнес мактаби томонидан ишлаб чиқилган “Технология карьеры: психология успеха” методлари, жумладан мулоқот психологиясиинг амалий методлари, Ўзбекистонда Ш.Р. Баротов ҳамда уларнинг шогирдларитомонидан яратилган “Социал тренинг ва амалиёт”ўқув қўлланмаси, профессор В.М. Каримова ва уларнинг шогирдлари томонидан ишлаб чиқилган тренинг дастурларидаги тавсияларни ўрганиб чиқиб, ўзимизнинг мақсадимизга мос дастур яратдик.
Юқоридаги вазифаларнинг амалга оширилиши тажриба гуруҳларида тренинг дастури асосида дарс ўтиш тизимини муваффақиятли ташкил этилишини таъминлайди.
Тренинг давомида қуйидаги вазифалар олдинга қўйилди ва амалга оширилди:
- талабалар томонидан ҳулқ-атвор нормалари шакллантириш бўйича усуллари, воситалари ва йўлларини эгаллаш;
- маънавий қиёфани шаклланишига хизмат қилувчи ўз устида ишлаш, фаоллаштириш усулларини эгаллаш;
- гуруҳий фаолият бирдамлигини талабаларда шакллантириш.
Психокоррекцион ишларни тренинг таркибида амалга ошириш тренинг дастури 5 кунга мўлжалланган 4 блокдан иборат тренинг модулидан ташкил топган.
Биринчи блок шахслараро муносабатларга 1 кун гуруҳий фаолият ҳақида, ушбу мавзу бўйича назарий билимлар ва уларда ўтказилган тадқиқотлар диагностикаси билан иштирокчилар танишадилар.
Иккинчи блок инсоний муносабатлар орқали маънавий қиёфани шакллантириш” деб номланади. Унда маънавий қиёфани шаклланишига олиб келувчиички мотивациялар, мақсадларга бағишланади.