Siyosatshunoslikka

Interfaol tahlil.
Yetakchilik to‘g‘risida yuqorida ko‘rsatib 
o‘tilgan nazariyalar uning turli tomonlarini ko‘rishga imkon beradi, 
biroq uning bir butun ko‘rinishini bera olmaydi. Yetakchilikni kom- 
pleks tadqiq etishni amalga oshirishni interfaol tahlil bajaradi. U yet- 
akchilikning asosiy to‘rtta 
xususiyatin
i hisobga oladi:
1. lideming xarakterli xususiyatlari;
2. u bajarishi lozim bo‘lgan vazifalar;
3. uning izdoshlari va ulaming o ‘zaro harakati tizimi;
4. lider va o ‘zaro munosabat mexanizmi.
Lekin liderlikning universal ta’limotini yaratish mumkin emas. 
Sababi, bu voqelikning o‘zi namoyon bo‘lishiga, vazifalariga, tarixiy 
davr, siyosiy tizim xususiyatlariga ko‘ra xilma-xildir.
Siyosiy liderlik turlari.
0 ‘z davrida M.Veber (1864-1920-yillar) 
ning liderlikning mumtoz, deb hisoblash mumkin bo‘lgan uch turini 
«Siyosat-ham mayl, ham kasb sifatida» maqolasida bergan legitim- 
likning uch turiga asoslanadi:
A n ’anaviy liderlik.
Liderlikning bu turlari an’analar, marosim- 
lar, odat kuchi kabi mexanizmlarga tayanadi. Itoat qilish odati 
an’analaming muqaddasligiga va hokimiyatning meros tariqasida 
o‘tishiga asoslangan. Liderlikning bu turi dohiylar, oqsoqollar, shoh- 
lar boshqaruvi uchun xosdir.
Xarizmatik liderlik.
Hukmdor-liderning qudratiga xalqning chek- 
siz ishonchiga asoslanadi.
Ratsional-oshkora liderlik.
Liderlikni saylashning tartibi, unga 
muayyan hokimlik vakolatlarining oqilligi, qonuniyligi to‘g ‘risidagi 
tasavvurlarga asoslanadi.
Amerikalik politolog M. Xermann “siyosiy yetakchilik”ning 
o ‘ziga xos tipologiyasini taklif qilgan edi. Unga ko‘ra, yetakchilarni 
turlarga bo‘lishda uning imidji muhim o‘rinni egallaydi: 1) bayroqdor 
yoki buyuk inson, 2) xizmatkor, 3) savdogar, 4) o‘t o ‘chiruvchi.
175

---

Rahbarlik uslubiga ko‘ra: a) avtoritar, b) demokratik, d) liberal
Ta’sir etish shakli bo‘yicha: a) rasmiy, b) norasmiy
Mavjud siyosiy tizimga bo‘lgan munosabatiga ko‘ra: funksional 
lider, disfunksional lider.konformist lider. nonkonformist lider.
0 ‘z avtoritetining ijtimoiy mohiyatiga ko‘ra: a) an’anaviy lider, b) 
byurokratik lider, d) xarizmatik lider.
Xulosa qilib aytganda, ilmiy adabiyotlarda hozirgi dunyoda lider­
lik rivojlanishida beshta tendensiya shakllangani keltirilgan:
1. Milliy liderlar endilikda global muammolami chetlab o ‘ta ol- 
maydilar. Ular o‘z ichki siyosatlarini umumjahon, global jarayonning 
bir qismi sifatida qarashlari lozim bo‘ladi.
2. Norasmiy liderlar roli va ta’sirining ortib borishi.
3. Liderlar faoliyati iqtisodiy va ijtimoiy muammolami hal qilish- 
ga ko‘proq jalb qilinyapti. Bu-lider faoliyati bilan bog‘liq ravishda u 
yoki bu millat turmush darajasining ortishida namoyon bo‘lyapti, o ‘z 
navbatida, bu faoliyatning davomiyligi ham ortyapti.
4. Lider-qahramon va lider-antiqahramon kabi siyosatchilaming 
paydo bo‘lish ehtimoli kamayapti.
5. Hokimiyatlar bo‘linishi va fuqarolik jamiyati chegaralarining 
kengayishi hisobiga siyosiy yetakchi hokimiyat ham cheklanyapti.