Siyosatshunoslikka

3. Internet saytlari:
1. www.gov.uz/
2. www.uz-info.com/
3. www.press-service.uz/
4. www.uzreport.com/
5. www.elections.uz/
179

---

9-mavzu. SIYOSIY IVlAFKURA
Darsning 
m a q s a d i :
• 
talabalarga siyosatshunoslik foni haqida ma’ lumot berish;
• 
siyosiyo mafkuralar va ulaming zamonaviy jamiyatlarda- 
gi o‘mi haqida bilimlarini shakllantirish;
• 
yoshlar orasida sog‘lom ma’naviy-ilmiy muhitni shak­
llantirish.
Tushunchalar va tayanch iboralar:
Mafkura, so‘llar, o ‘nglar, markazchilar, markaz-o‘nglar, markaz- 
so‘llar, liberalizm, T. Gobbs, Sh. Monteskyo, A.Smit, T.Jefferson, 
J.Lokk, laissez-faire, merkantilizm, konservatizm, neoliberalizm, 
neokonservatizm, sotsializm, kommunizrn, sotsial demokratiya, mil- 
latchilik, feminizm, ekologik mafkuralar
Asosiy savollaf:
1. Siyosiy mafkura tushunchasi va funksiyalari.
2. Siyosiy mafkura shakllari.
1. Siyosiy mafkura tushunchasi va funksiyalari
Siyosiy mafkura - siyosiy fanning eng rnurakkab mavzularidan 
biri hisoblanadi. Manbalardan ma’lumki, “mafkura” tushunchasi il- 
miy muomalaga fransiyalik faylasuf olirn A.D.de Trasi tomonidan 
1796-yilda kiritilgan edi. Mazkur olim bir guruh faylasuflar bilan 
hamkorlikda “Mafkura loyihasi” nomli m a’mzani tayyorlab, ke- 
yinchalik unda ko‘tarilgan g‘oyalami o‘zining to‘rt tomlik “Mafkura 
elementlari” nomli asarida rivojlantirgan edi.
«Mafkura» arabcha so‘zdan olingan b o ‘Iib, tor m a’noda qarashlar 
va e’tiqodlar tizimi, majmui degan ma’noni anglatadi. Mafkura jam i­
yatning muayyan doktrinalar asosida rivojlanishini nazarda tutuvchi 
e ’tiqodlar tizimi. Mafkura oddiygina vaziyatni yaxshilash mumkinli-
180

---

giga ishonch yoki boshqacha aytganda, jamiyatni rivojlantirish rejasi- 
dir. Tadqiqotchi Entoni Douns ta’kidlaganidek, mafkura - bu “yaxshi 
jamiyatning va yaxshi jamiyat qurish yo‘llarining verbal tasviri”49.
Keng ma’noda mafkura - jamiyatdagi muayyan siyosiy, huquqiy, 
axloqiy, diniy, badiiy, falsafiy, ilmiy qarashlar, fikr va g ‘oyalar maj- 
muidir.
“Mafkura” g‘arb tillarida “ideologiya” atamasi orqali izohalanadi, 
u yunoncha “ideya” va “logos” so‘zlarining birikmasidan tashkil top- 
gan, g‘oyalar haqidagi ta’limot degan m a’noni anglatadi. Iqtisodiy 
determinizm ta’limoti mafkuraviy oqimlar, ijtimoiy guruhlaming 
moddiy shart-sharoitlari bilan bog‘liq ekanligidan kelib chiqadi. U 
bu oqimlami umuman jamoa manfaatlarini himoya qiluvchi tasavvur- 
lar, g‘oyalar sifatida tavsiflaydi. Ijtimoiy guruhning jamiyatda tutgan 
o‘rniga ko‘ra iqtisodiy determinizm mafkuraning nazariy bilim vazi- 
fasmi bajarishi mumkinligini ilgari suradi.
Ilmiy adabiyotlarda siyosiy mafkuraga nisbatan quyidagicha 
ta ’riflar uchraydi:
Siyosiy mafkura - siyosiy borliqning muayyan ijtimoiy guruh­
lar va qatlamlar, milliy birlashmalaming manfaatlari, maqsadlari 
va ideallari nuqtayi nazaridan nazariy idrok etilishini aks ettiruvchi 
g‘oyalar, qarashlar va tasavvurlar tizimi.
Siyosiy mafkura - jamiyatning siyosiy hayoti, siyosiy tizim tuzi- 
lishi, turli Ijtimoiy kuchlar va guruhlaming o ‘mi va roli to‘g ‘risidagi 
g‘oyalar, uning hokimiyatga ega bo‘lishi, undan foydalanish yo‘llari, 
mehanizmlari to‘g‘risidagi qarashlami amalga oshirishga bo‘lgan 
ishonch, maqsadlar yo‘lidagi faoliyatdir.
Siyosiy mafkura - bu muayyan ijtimoiy guruhning hokimiyatga 
intilishini yoki undan foydalanishini asoslovchi va siyosiy harakat- 
ning u yoki bu strategiyasini ko‘zda tutuvchi g ‘oyaviy tizimdir.
Mafkurada ijtimoiy gumhlar, tabaqalar, qatlamlar manfaatlari va 
qarashlari aks ettiriladi. Siyosat falsafasidan farqli o‘laroq, siyosiy 
mafkura bevosita siyosiy realliklarga, siyosiy jarayonlar mohiyatiga