Siyosatshunoslikka

Psixoanalitika nazariyasi.
Siyosiy liderlik tabiatini tushunti- 
rish va uni bir xilda izohlash murakkab vazifa bo‘lib, uning subyek- 
tiv mexanizmlarini psixologik ta’limotlar, xususan psixoanalitika 
nazariyasi tushuntirib beradi. Uning asoschisi Z.Freyddir. Siyosiy 
liderlik asosida shahvoniy mayllar yotadi. Sublimatsiya, boshqa ho- 
latga o ‘tishjaryonida, u ijodiy faoliyatga, jumladan, siyosiy liderlikka 
ham intilish sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘pgina kishilarda rahbarlik 
lavozimlarini egallash subyektiv-kompensatorlik vazifasini bajaradi. 
Turli xil kamchiliklarga yo‘l qo‘ymaslik, nomukammallik hissiyotini 
yengishga yordam beradi. Muayyan psixologik ehtiyojlar siyosiy li- 
derga bo‘ysunishga majbur etadi.
Siyosiy liderlikning psixoanalitik nazariyasi rivojiga Frankfurt 
maktabi vakillari E. Fromm va T.Adomo sezilarli hissa qo‘shdilar. 
Ular avtoritarizmga moyil bo‘lgan va hokimiyatga intiluvchi shaxs 
tipini aniqladilar. Bunday shaxs nosog‘lom, ya’ni oilaviy nevroz ho- 
latini keltirib chiqaruvchi sharoitlarda shakllanadi. Kishi bunday sha- 
roitlarda ulaming hammasidan hukmronlik yoki bo‘ysunish munosa- 
batlariga qochishga intiladi. Liderlik-avtoritar shaxs uchun o‘zining 
notekis kayfiyatlaridan holi bo‘lishga va o ‘z irodasiga boshqalami 
buysundirishga imkon beradigan psixologik ehtiyojdir. Boshqalar us­
tidan cheksiz hukmronlik qilish, bunday kishiga o ‘ziga xos sarxushlik 
baxsh etadi. U o‘ziga xos sadizm, zo‘ravonlik shaklidir. Shu bilan bir 
vaqtda, avtoritar shaxs mazoxistik xususiyatga ham egadir, ya’ni u 
o ‘zidan zo‘rroq kuch bilan to‘qnashganda, unga sajda qiladi. Boshqa- 
laming kuchsizligi unda g‘azablanish, ulami tahqirlash kayfiyatlarini 
tug‘diradi.
Bunday xulq-atvor shakli psixologik ma’noda kuchlilikning emas, 
kuchsizlikning namoyon bo‘lishidir. Avtoritar shaxs haqqoniy kuchga 
ega bo‘lmasdan, boshqa kishilar ustidan hukmronlik qilish vositasida 
u kuchga ega bo‘lishga o ‘zini ishontirishga harakat qiladi. Bunday 
shaxs irratsionaldir, mistikaga moyildir va, birinchi navbatda, his-
174

---

siyotlar asosida fikr yuritadi, tenglik va demokratiyaga toqat qila 
olmaydi. Boshqa barcha kishilami kuchli-kuchsiz munosabatlari 
vositasida idrok etadi.
>