Siyosatshunoslik

tizimli yondashuv 
esa 
XX 
asming 50— 
60-yillarida taniqli amerikalik olim T. Parsons va D. Iston 
tomonidan ishlab chiqildi. Uning mohiyati siyosatni yaxlit, 
m urakkab, o ‘z - o ‘zini b o sh q aru v ch i m exanizm sifatid a 
baholashdan iborat. U siyosatni tizimli tahlil etish vositasi 
hisoblanadi va siyosiy tizim kategoriyasini o'rganishda katta 
samara beradi. Chunki siyosiy tizim jamiyatdagi oliy hokimiyat 
egasi bo‘lib, o ‘zini doimo saqlab qolishga intiladi. Siyosiy 
tizimlami totalitar, avtoritar, demokratik tiplarga bo‘lish tizimli 
yondashuv natijasidir.
Institutsional yondashuv 
davlat, partiyalar, turli tashkilotlar 
va uyushmalar, siyosiy faoliyatni amalga oshiruvchi boshqa 
institutlami o'rganadi.
Antropologik yondashuv 
qadim tarixga ega bo‘lib, u siyosat­
ni ijtimoiy omillar emas, balki inson tabiati, har bir odamga xos 
bo‘lgan ehtiyojlar (ovqat, kiyim, uy-joy, xavfsizlik, erkinlik, 
muloqot, ma’naviy o‘sish va boshqalar) belgilaydi, deb hisob- 
laydi. Bugungi kunda antropologik yondashuv insonning erkin- 
likka tug‘ma egaligi, irqiy, etnik, ijtimoiy, geografik va boshqa 
farqlarga qaramay barcha odamlaming tengligi, davlat tuzilishi 
va qonunlariga nisbatan insonning tabiiy, asosiy huquqlarining 
ustuvorligi prinsipidan kelib chiqqan holda siyosatni tadqiq 
etishga ahamiyat bermoqda.
Siyosatni o'rganishda qo‘llaniladigan 
psixologik usul 
siyo­
siy xulq-atvorning subyektiv mexanizmlarini, individual sifat- 
lami o'rganishga katta e’tibor beradi. Hatto Konfutsiy o ‘z dav- 
rida Xitoy hukmdorlariga fuqarolar ishonchi va itoatini ta ’­
minlash uchun o ‘z faoliyatlarida ularning psixologiyasini hisob- 
ga olishni tavsiya etgan. N. Makiavelli esa «Davlat» asarida 
hokim lik psixologiyasini ishlab chiqishga sam arali hissa 
qo'shgan.
Zamonaviy siyosatshunoslikda bu masalada Z. Freyd ishlab
26

---

chiqqan ruhiy tahlil usuli e’tiborga molikdir. Freydning fikri- 
cha, odamdagi kuchli va affektiv kechinmalar uning ongidan 
yo‘qolmaydi, balki botiniy ongga o ‘tadi va siyosiy xulq-atvorga 
kuchli ta ’sir ko‘rsatishda davom etadi. Bu usul yordamida siyosiy 
xulq-atvoming har xil turlarini tushuntirish mumkin. Masalan, 
avtoritar shaxsiyat egasi bo‘lgan inson o‘z qo‘lidagi hokimiyatdan 
o‘zidagi shaxsiy nomukammallik, turli komplekslar, ichki zo‘ri- 
qish hislarini yengish uchun foydalanishi kuzatilgan.