Siyosatshunoslik

Siyosiy rejim.
Siyosiy tizim mohiyatini chuqurroq bilib olish 
uchun «siyosiy rejim» (siyosiy tartibot) tushunchasi mazm unini 
bilib olish juda muhim. Garchi, fransuz siyosatshunosi N. Dyu- 
verje «siyosiy tizim» va «siyosiy rejim» tushunchalarini sino- 
nim lar deb hisoblasa-da, bu ikki tushuncha o'rtasida muayyan 
farq mavjud. Chunki siyosiy tizim tushunchasi kengroq va siyosiy 
rejim uning ayrim jihatlarini ochib beradigan bir ko'rinishidir. 
«Siyosiy rejim» tushunchasi orqali hokimiyatga egalik qilish -
120

---

ning u yoki bu shakli, davlat va siyosiy tizim ning amal qilishi 
anglashiladi.
Siyosiy rejim belgilari sifatida siyosiy yetakchilik uchun kurash 
tabiatini (ochiq, yopiq), xalqning siyosiy hayotga jalb etilganli- 
gini, xalqning siyosatdan chetlatilganligi yoki unga siyosatga 
ta ’sir etish imkonining berilganligini, siyosiy rahbariyat qanday 
qadriyatlarga suyanishi (konservatizm, reformizm, revolyutsio- 
nizm va hokazolar)ni sanab o ‘tish m um kin. Yuqoridagi belgi- 
larga k o ‘ra siyosiy rejim lar to talitar, avtoritar, dem okratik 
rejimlarga b o ‘linadi.
Amalda birorta siyosiy rejim sof holda uchramaydi. Shuning- 
dek, siyosiy rejimlar rivojlanish xususiyatiga ega bo'lib, demok- 
ratiya avtoritarizm yoki totalitarizm ga, avtoritarizm demokrati- 
yaga o ‘sib o'tishi mumkin. Quyida totalitar va avtoritar rejimlar 
to ‘g‘risida qisqacha mulohaza yuritamiz.
Totalitarian
(lot. «totalitas» — to ‘liq, butunlik) — g‘oyalar, 
fikrlar, nuqtayi nazar sifatida juda qadimiy ildizlarga ega. Platon, 
Т. Мог, T. Kampanella, G. Babef, Sen-Sim on, J. J. Russo 
davlatning totalitar modellarini ishlab chiqishgan. Fixte, Gegel, 
M arks, Nitsshe, Lenin va boshqalar asarlarida bu g‘oyalar ri- 
yojlantirilganligi m a’lum. M azm unidagi farqlarga qaram ay, 
totalitar konsepsiyalar umumiy m antiqqa egalar. A w alo, ular- 
ning asosida utopiyalami siyosiylashtirish yotadi. Utopiyalar tugal 
ishlab chiqilgan yopiq siyosiy tizim b o ‘lgani uchun ziddiyatlar, 
harakatlar, o‘zgarishlarga o ‘rin qoldirmaydi. Shuning uchun ham 
utopiyalar doim o totalitar ruhdadir. Totalitar utopiya absolyut 
haqiqat bilan tenglashtiriladi va boshqa har qanday qarashlar, 
nazariyalar dushm an yoki xato deb baholanadi. Pirovardida to- 
talitarizm dogma sifatida o ‘zining inqirozini ham o ‘zi tayyor- 
laydi.