Siyosatshunoslik

2. Xalqaro siyosiy-iqtisodiy tashkilotlar va ulaming dunyo
hamjamiyatidagi o‘rni. Birlashgan Millatlar Tashkilotini
modernizatsiyalash va isloh qilishning zarurligi
Xalqaro tashkilotlar — muayyan maqsadlarni amalga oshi- 
rish uchun xalqaro shartnoma asosida tuzilgan, tegishli organ- 
larga hamda a’zo davlatlarning huquq va majburiyatlariga ega 
bo'lgan, xalqaro huquqqa binoan ta’sis etilgan davlatlararo uyush- 
malardir. Xalqaro tashkilotlarning davlatlararo munosabatlarda 
o‘ziga xos o‘mi mavjud. Ular siyosiy, iqtisodiy hayotimizni qayta 
qurishda, milliy xavfsizligimiz, butun jahonda va mintaqada 
tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Bu 
davlatlar ichki va tashqi siyosatida bo‘layotgan o‘zgarishlar, dav­
latlararo munosabatlar mavjud siyosiy institutlar faoliyati bilan 
uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi.
Dastlabki xalqaro tashkilotlardan biri I jahon urushi (1914— 
1918) oxirlarida tashkil topgan Millatlar Ligasi edi. XX asming
1 Узбекистан Республикаси Президентининг «Инсон хукукдари буйича
Узбекистон Республикаси Миллим марказини тузиш тугрисида»ги Фар-
мони / / Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси. —
1996. - № 1 0 . - В. 11-13.
269

---

90-yillariga kelib turli xil xalqaro tashkilotlaming soni 3 mingdan 
oshib ketdi. Ular o‘z maqsadlari, vazifalari, xalqaro siyosat va 
xalqaro munosabatlardagi mavqelariga ko‘ra ixtisoslashgan, 
mintaqaviy, jahon miqyosidagi tashkilotlarga b o ‘linadi. 
Turkumlash nuqtayi nazaridan esa ularni siyosiy-iqtisodiy, harbiy, 
madaniy va ijtimoiy tashkilotlarga ajratish mumkin.
Xalqaro 
siyosiy-iqtisodiy
tashkilotlar. Olam beqarorligiga 
sababchi bo‘layotgan turli-tum an nizoli muammolarning 
yechimini topishda siyosiy muzokaralar yo‘li eng xayrli yo‘ldir. 
Bu muzokaralarni tashkil etish, manfaatlar balansiga kelish va 
shu orqali keng qamrovli xavfsizlikka o‘tishda BMT (AQSH, 
SSSR, Xitoy, Angliya, Fransiya) yagona xalqaro tashkilot 
hisoblanadi. BMT Ustavi II jahon urushi yillarida Gitlerga qarshi 
koalitsiyaning yetakchi mamlakatlari (SSSR, AQSH, Buyuk 
Britaniya, Fransiya va Xitoy) tomonidan ishlab chiqilgan va 
1945-yilda San-Fransisko (AQSH)dagi konferensiyada batamom 
kelishib olingan. 51 ta davlat imzolagan (1945-yil 26-iyunda, 
dastlabki a’zolari tomonidan) va 1945-yil 24-oktabrda kuchga 
kirgan bu ustavga ko‘ra BMTning asosiy maqsadi «kelajak 
avlodlami hayotimiz davomida insoniyatning boshiga ikki marta 
mislsiz qayg‘u solgan urush falokatlaridan xalos etish»dir. Ustavda 
davlatlarning xalqaro maydondagi harakatlarining asosiy prinsip 
va normalari, davlatlarning kuch ishlatish va kuch bilan tahdid 
qilishni taqiqlash prinsipiga qat’iy amal qilishlari zarurligi, xalqaro 
kelishmovchiliklarni tinch yo‘l bilan hal etish, ichki ishlarga 
aralashmaslik, davlatlarning suveren tengligi, xalqaro majburi- 
yatlami vijdonan bajarish va boshqalar majburiy qoidalar shaklida 
belgilangan1.
BMTning asosiy organlari: Bosh Assambleya, Xavfsizlik Ken- 
gashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash, Tayanch Kengashi, Xalqaro 
Sud va Kotibiyatidan iborat bo‘lib, ularning har birida 3—5 ta- 
dan ixtisoslashgan tashkilotlar faoliyat yuritadi.
Xavfsizlik Kengashi zimmasiga xalqaro tinchlik va xavfsiz- 
likni saqlab turish bo‘yicha asosiy javobgarlik yuklangan bo‘lib,