Siyosatshunoslik

1 Просурин О.А. Баланс интересов государств — основы прогресса циви­
лизации //Социально-политические науки. — 1991. — № 4. — С. 65. Qarang:
Политология: Укув кулланма / С.Отамуродов, И.Эргашев, Ш.Акромов, Л.Ка­
дыров. - Т., 1999. - В. 179.
261

---

Xalqaro siyosat subyektlari. 
Xalqaro siyosat (munosabat- 
lar)ning asosiy subyektlari, awalo, davlatlar hamda xalqaro 
tashkilotlar hisoblanadi. Davlatlar xalqaro hayotga ta’sir ko‘rsa- 
tishning asosiy vositalarini o‘zida jamlagan muassasaviy subyektlar 
bo‘lib, aynan ular orqali xalqlar va millatlar jahon siyosat 
maydonida o‘z maqsad va manfaatlarini uyushgan tarzda ifoda 
etadilar. Yuksak darajada taraqqiy etgan hozirgi zamon jami- 
yatlari ham davlatsiz hayot kechira olmaydi. Chunki davlatsiz 
ichki va xalqaro hayotni tashkillashtirish imkonsizdir.
Xalqaro siyosatning asosiy subyektlariga davlatlar tomonidan 
tuzilgan xalqaro-siyosiy yoki harbiy-siyosiy tashkilotlar ham kiradi. 
Ular qatoriga Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT), Janubiy- 
Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi (ASEAN), Yevropa Ittifoqi, 
Arab mamlakatlari ligasi (AML), Amerika davlatlari tashkiloti 
(ADT), Afrika birligi tashkiloti (ABT), Shimoliy Atlantika shart- 
nomasi tashkiloti (NATO), Yevropada xavfsizlik va hamkorlik 
tashkiloti (EXHT), Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH), 
Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati (EvrAzES), Shanxay Hamkorlik 
Tashkiloti (SHHT) va boshqa subyektlarni kiritish mumkin.
Xalqaro siyosatning muhim subyektlari sirasiga esa obro‘li 
xalqaro ijtimoiy va kasbiy tashkilotlar ham kiradi. Masalan, Ja­
hon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Jahon kasaba uyushmalari fe- 
deratsiyasi, Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro valyuta fondi 
va hokazo.
0 ‘z mustaqil davlatchiligini barpo etish maqsadida kurash 
olib borayotgan xalq yoki millatni ham xalqaro siyosat subyekti 
deb hisoblash mumkin. Shuningdek, hozirgi tezkor zamonda 
xalqaro munosabatlar qatnashchilarining soni ko‘payib, xususan, 
konkret shaxsning siyosat subyekti sifatida nufuzi ortib 
borayotganligi kuzatilmoqda. Individning xalqaro huquq subyekti 
sifatidagi roli taniqli milliy yetakchilar yoki jamoat arboblarining 
jahon siyosatiga muayyan darajada ta’sir ko‘rsata olishlarida na- 
moyon bo‘lmoqda.
Bugungi xalqaro munosabatlarni ma’rifiylashtirishda har bir 
davlatning o‘z milliy manfaatlaridan kelib chiqqan holda xalqaro 
huquq normalarini hurmat qilishga qaratilgan tinchliksevar tashqi 
siyosati muhim o‘rin tutadi.