Siyosatshunoslik

С. Отамуродов, И. Эрга-
шев, Ш. Акрамов, А. Крдиров —
Т., 1999.
Пугачев В. П., Соловьев А. И.
Сиёсатшуносликка кириш: 
Укув кулланма. - Т., 2004. - Б. 297—317.
Рамазонов И., Муминов Э.
Политология: Дарслик. — Т., 
1997. - Б. 199-217.

---

XALQARO SIYOSAT УА XALQARO
MUNOSABATLAR
1. Xalqaro siyosat: asosiy prinsiplari va yo‘nalishlari
Bugun dunyoda xalqaro siyosat va xalqaro munosabatlarda 
m urakkab va zid d iy atli ja ra y o n la r kechm oqda. Shu 
munosabat bilan xalqaro siyosatning asosiy prinsiplari, yo‘na- 
lishlari, xalqaro siyosiy-iqtisodiy tashkilotlaming dunyo ham- 
jamiyatidagi o‘rnini, 0 ‘zbekiston Respublikasining tashqi- 
siyosiy konsepsiyasini va hozirgi xalqaro munosabatlardagi 
murakkab muammolar yechimini topishga qaratilgan turli 
yondashuvlarni siyosatshunoslik nuqtayi nazaridan tahlil etish 
muhimdir.
Xalqaro siyosat va munosabatlar ikki yoki undan ortiq 
mamlakatlar, turli xil siyosiy va nodavlat tashkilotlar bilan 
bog‘liq bo'lgan aloqalarni ifoda etadi. Uning faoliyati 
xalqlarning talab va ehtiyojlari, davlat manfaatlari xalqaro 
norm alar va qadriyatlari bilan bog‘liq b o ‘ladi. Xalqaro 
munosabatlar raqobat yoki o ‘zaro hamkorlfk asosida qurili- 
shi mumkin. Bugun xalqaro munosabatlarda umuminsoniy 
qadriyatlar bu munosabatlarni belgilab beruvchi asosiy me- 
zonga aylanib borayotganligi ko‘zga tashlanmoqda. Chunki 
siyosat tarixi va uning o‘ziga xos oqibatlari davlatlararo mu­
nosabatlarni tartibga solish, bunda ularning manfaatlariga mos 
tushuvchi tamoyillariga asoslanish zarurligini taqozo etmoq- 
da. Shuningdek, yadroviy va kimyoviy qurollarning mavjud- 
ligi, ularni ishlab chiqarishga qaratilgan harakatlarning davom 
etayotganligi hamda xalqaro munosabatlarda ayrim davlat rah- 
barlari, siyosiy partiyalar va shaxslarning bir tomonlama 
qarashlarining ham on saqlanib qolayotganligi, xalqaro 
siyosatda davlatlarga nisbatan munosabatda «zo‘ravonlik», 
«kuchga tayanish», tazyiq ko‘rsatishning turli usullaridan 
foydalanish, «xalqaro terrorizm» va boshqa holatlar xalqaro 
siyosatda o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishni,
260

---

ixtiloflar paydo bo'lgan taqdirda esa ularni m a’rifiy yoMlar 
bilan yechish zarurligini kun tartibiga qo'ym oqda1.
Tarixning guvohlik berishicha, davlatlararo munosabatlarni 
«kuchga tayangan holda» hal etish qonli urushlarga olib kelgan, 
so‘nggi besh yarim ming yilning atigi 300 yiligina tinch va oso- 
yishta o‘tgan. Qolgan vaqtlarda 15 mingdan ko‘proq har xil 
urushlar bo‘lib o‘tgan. Hozir ham dunyoning turli burchaklari- 
da turli xil ixtiloflar saqlanib qolmoqda. Checheniston, 
Afg‘oniston, Falastin — Isroil mojarosi, sobiq Yugoslaviyada 
bo‘lib o‘tgan xunrezliklar va so‘nggi yillarda Iroqda bo‘layotgan 
voqealar fikrimiz dalilidir. XX asr oxiri XXI asr boshlarida 
kuchaygan xalqaro terrorizm ham insoniyatning yashab qolishini 
ta’minlash barcha tinchliksevar kuchlar oldida turgan asosiy va- 
zifaga aylanib qolganligini tasdiqlamoqda.
XX asr oxiri XXI asr boshlarida xalqaro siyosat va xalqaro 
munosabatlarda muhim o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. Agar 1990- 
yillarga qadar ikki qutb — sobiq SSSR va AQSH jahon siyosati 
xususiyatlarini belgilagan bo‘lishsa, hozirgi dunyo ko‘pqutblilik 
asosida rivojlanmoqda.
Yaponiya, Xitoy, Hindiston va boshqa Osiyo mamlakatlari- 
ning xalqaro maydondagi mavqeyi tobora kuchayib bormoqda. 
1990-yilda Sharqiy va G ‘arbiy Germaniyaning birlashishi 
Yevropaning markazida 80 millionli aholiga, qudratli iqtisodiy 
va ilmiy-texnik salohiyatga ega bo‘lgan kuchli bir davlatni 
shakllantirdi. Sovetlardan keyingi makonda vujudga kelgan 
mustaqil davlatlar esa dunyo hamjamiyatining teng huquqli 
a ’zolari maqomiga erishdilar. Natijada, dunyo siyosatini 
shakllantirishda ishtirok etuvchi davlatlar doirasi ancha ken- 
gaydi. B undan tashqari, xalqaro siyosatga faol t a ’sir 
ko‘rsatayotgan ko‘plab transmilliy iqtisodiy, siyosiy gumanitar 
tashkilotlar, xalqaro nodavlat muassasalarning soni ortib 
bormoqda. M a’rifiy xalqaro siyosatni ta’minlash, davlatlararo 
hamkorlikdan xalqaro hamkorlikka o‘tish masalalariga e’tibor 
kuchaymoqda.