Siyosatshunoslik

1. «Demokratiya» tushunchasi, uning mohiyati va amal
qilish mexanizmlari
«Barcha odamlar respublika shaklidagi davlatlar-
da ham, mustabid davlatlarda ham tengdirlar; birinchi
holatda ular hamma narsani hal qiluvchi bo ‘Iganlik-
lari uchun, ikkinchi holatda esa «hech narsa» ekanlik-
lari uchun tengdirlar... Erkinlik — qonun ruxsat etgan
barcha ishni qilishdir».
Sh. Monteskyo.
«Demokratiya» tushunchasi. 
«Demokratiya» bugun dunyo 
xalqlari va siyosatchilari tomonidan keng qo'llaniladigan so‘zga 
aylanib qoldi. Xo‘sh, demokratiyaning o ‘zi nima, belgilari, aso­
siy shartlari nimalardan iborat? Demokratiyada erkinlik, tenglik, 
m a’naviyat, qadr-qimmat qanday bo‘ladi? Va, biz demokrati- 
yani qanday tushunamiz?
Odatiy mushohadalarga zid o‘laroq, demokratiya kecha paydo 
bo‘lgani yo‘q, qolaversa, u G ‘arbning mahsuli ham emas, 
aksincha, demokratiya qadim-qadimda Sharqda shakllangan- 
dir. Garchand biz ko‘p yillik sivilizatsiya tarixini yunonlardan, 
rimliklardan boshlab o‘rgangan bo‘lsak-da, qadim madaniy taraq- 
qiyot aslida hindlardan, ulardan ham awalroq xitoyliklardan-u 
turkiy ajdodlarimiz bo‘lgan xunlardan boshlangani bugun biz 
uchun sir emas. 0 ‘tmishda Konfutsiydan bu o ‘tkinchi dunyoda 
odamday yashash uchun kerak bo'ladigan yo‘lni, hayot tarzini 
birgina so‘z bilan ifodalaganda u qanday so‘z bo'lardi deb so‘rash- 
ganida u: «Kenglik, bolalarim, kenglik!» degan ekan.
Aslida demokratiya shu — bag‘rikenglik, murosa, birovni chi- 
dab eshitish, kengashish, mojarolarni siyosiy yo‘l bilan hal 
qilmoq, qanchalik noqulay bo‘lmasin, o‘zgacha fikrni ham eshit-
194

---

moq, hamma ijtimoiy tabaqalar bilan, xalq bilan hisoblashmoq- 
dir. Insoniy munosabatlardagi ana shu bag'rikenglikni davlat 
siyosatiga aylantirib, uni «demokratiya» deb ataydilar1.
Demokratiyaning etimologik ta ’riflari. Hozirgi davrda «de- 
mokratiya»ning bir necha m a’nolari mavjud.