Синтаксис

Синтаксис
Режа:

1. Сўз бирикмаси

2. Мослашув
3. Битишув

4. Бошқарув

5. Ҳол

Синтаксис ҳақида тушунча

Синтаксис юнонча сњз бњлиб, «тузиш» деган маънони билдиради. У тилшуносликнинг мустақил бўлими эмас, балки грамматиканинг бир бўлагидир. Синтаксисда асосан қуйидаги масалалар ўрганилади:

1. Гап бўлаклари ва улар билан грамматик алоқага киришмайдиган қисмлар.

2. Сўз бирикмаси ва унинг турлари.

3. Гап ва унинг турлари.

Синтаксисда гапни ташкил этувчи қисмлар ўртасидаги синтактик алоқалар ва синтактик муносабатлар ҳам ўрганилади.

Гап бўлаклари:

1. Эга.

2. Кесим.

3. Тўлдирувчи.

4. Аниқловчи.

5. Ҳол.

Улар ўртасида синтактик алоқа мавжуд. Ундалмалар ва кириш бўлаклар (кириш сўз, кириш бирикма, кириш гап) гап бўлаклари билан синтактик алоқага киришмайди. Улар билан гап бўлаклари орасида синтактик муносабат мавжуд.

Сўз бирикмаси

Сўзлар ўзаро бир-бири билан 2 хил йўл билан боғланиши мумкин:

I. Тенг боғланиш.

II. Тобе боғланиш.

Сўзларнинг тенг боғланишидан тенг боғланишли сўз қўшилмаси ҳосил бўлади. У гапда уюшиқ бњлак бњлиб келади. Сўзларнинг тобе боғланишидан сўз бирикмаси, эга ва кесимдан иборат бўлган гап ва кўмакчи феълли сўз қўшилмаси ҳосил бўлади. Масалан: оқ пахта (1-сўз тобе, 2-си ҳоким), қуш сайради (кесим эгага тобе), ўқиб чиқдим (кўмакчи феъл етакчи феълга тобе), гўзаллик ва яхшилик (иккаласи тенг), китоб, дафтар ва қалам (ҳаммаси ўзаро тенг боғланган).

Ўзаро бир-бири билан тобе боғланган, бири иккинчисини изоҳлайдиган, нисбий тугал фикрни билдирмай, предмет-ҳодиса, белги, миқдор ёки иш-ҳаракатни изоҳи билан биргаликда номлайдиган, икки ёки ундан ортиқ мустақил сўздан ташкил топадиган сўзлар қўшилмаси сўз бирикмаси деб аталади.

Сўз бирикмасини қуйидаги ҳодисалардан фарқлаш керак:

1.