Синтаксис

2-даражали бўлаклар

Аниқловчи

Ҳол

Ундалма		гап бўлаклари билан грамматик алоқага киришмайдиган бўлаклар
Кириш бўлаклар

Эслатма: Кириш бўлаклар 3 хил бўлади:

1. Кириш сўз – Майли, бораман.
2. Кириш бирикма – Врачнинг таъбирича, у 3 кунда тузалади.
3. Кириш гап – Ўйлаб қарасам, ҳали ҳам ишни бошлаш мумкин экан.
Сўз туркумлари билан гап бўлакларини аралаштириб юбормаслик керак. Сўз туркумлари кишининг ихтисослигига, гап бўлаклари эса унинг эгаллаган лавозимига ўхшайди. Масалан, физика ўқитувчиси оддий ўқитувчи, илмий бўлим мудири, мактаб директори каби лавозимларда ишлаши мумкин. Худди шунча ўхшаб от гапда эга, кесим, тўлдирувчи, аниқловчи, ҳол ва ундалма каби «лавозим»ларни эгаллаши мумкин.

Эга ва унинг ифодаланиши

Гапда ким, нима, қаер ҳақида фикр юритилаётган бўлса, шуларни ифодалайдиган бўлак эга ҳисобланади. Масалан: Солдат полни ювди – гап солдат ҳақида кетяпти, демак, солдат – эга. Пол солдат томонидан ювилди – гап пол ҳақида кетяпти, пол – эга.

От, от ўрнида қўлланувчи олмошлар, ҳаракат номи тўғридан-тўғри эга бўлиб кела олади. Масалан: Карим келди. Сиз навбатчисиз. Ҳамма йиғилди. Югуриш фойдали.
Сифат, сон, улар ўрнида қўлланувчи олмошлар, сифатдош, ундов ва тақлид сўзлар осонгина отлашиб эга вазифасида келади. Масалан: Тўғри ўзади, эгри тўзади. Икковимиз келдик. Шулар ҳозирча бизга номаълум. Беморнинг оҳ-воҳи эшитилди. Сукунатни болаларнинг қий-чуви бузарди.
Ўрни билан равиш ҳам, тусланган феъл ҳам, ёрдамчи сўзлар ҳам отлашиб эга бўлиб келади. Масалан: Тез – ҳолат равиши. Келди – аниқ ўтган замон феъли. Ва – бириктирув боғловчиси.
От шаклидаги, ҳаракат номи шаклидаги иборалар ҳам эга вазифасини бажаради. Масалан: Унинг оёқ олиши бизга ёқмади.
Эга асосан бош келишикдаги сўз билан, баъзан чиқиш келишигидаги сўз билан ифодаланади. Масалан: Бизда бу китоблардан бор.

КЕСИМ ВА УНИНГ ТУРЛАРИ

Кесимлар қайси сўз туркуми билан ифодаланишига кўра икки хил бўлади:

1. 
   Феъл-кесим.
   
2. 
   От-кесим.
   

Феъл-кесим феълнинг асосий шакллари ва сифатдош, равишдош шакллари билан ифодаланади. Феъл-кесим тузилишига кўра 2 хил бўлади:

1. 
   Содда.
   
2. 
   Мураккаб.
   

Масалан: У ўқийди. Мард майдонда билинар – содда феъл-кесим. У китобни ўқиб чиқди; У қизариб кетди – мураккаб феъл-кесим.

От-кесим от, сифат, сон, олмош, равиш, модал ва тақлид сњзлар ҳамда ҳаракат номи билан ифодаланади. У ҳам содда ва мураккаб шаклларда бўлади. Масалан: Уят ўлимдан қаттиқ. Бола болдан ширин – содда от-кесим. Унинг кўзи ожиз эди. Бола болдан ширин бўлади – мураккаб от-кесим.