Sintaksis haqida umumiy ma'lumot

O’zlashtirma gaplar uslubiyati
Nutq jarayonida ba’zan o’zganing gapi aynan keltirilsa,ba’zan u so’zlovchi tomonidan shaklan qayta tuzilib,o’zganing gapi shaklida beriladi.O’zganing gapidan ikki xil yo’l bilan foydalaniladi: 1) o’zganing gapi hech o’zgarishsiz nutqqa tayyor holda olib kiriladi; 2) o’zga gapning mazmuni saqlangan,shakli o’zgartirilgan holda nutqqa olib kiriladi.Ularning birinchisi ko’chirma, ikkinchisi o’zlashtirma gap sanaladi.Bunday vaqtda ko’chirma gapli qo’shma gap sodda gapga aylanadi.
Hech bir o’zgarishsiz nutqqa olib kirilgan o’zganing gapi ko’chirma gap, mazmuni saqlanib shakli o’zgartirilgan o’zganing gapi esa o’zlashtirma gap deyiladi.
Ko’chirma gapli qo’shma gapni o’zlashtirma gapga aylantirish uchun ko’chirma gap va muallif gaplari tarkibida ega va kesim vazifasida kelgan bo’laklarning shakl va vazifasida ayrim o’zgarishlar qilinadi. Bunday vaqtda ko’chirma gap va o’zlashtirma gap ma’nodosh hisoblanadi.
Ko’chirma gap quyidagi shakliy o’zgarishlar bilan o’zlashtirma gapga aylantiriladi:
1.darak gap shaklidagi ko’chirma gap kesimi tushum kelishigidagi sifatdosh yoki harakat nomi bilan ifodalangan to’ldiruvchiga,egasi qaratqich aniqlovchiga aylantiriladi.Ko’chirma gapning kesimini to’ldiruvchiga aylantirish uchun unga –lik yoki ekanlik shakllari qo’shiladi.Egasi II shaxs kishilik olmoshi bilan ifodalangan bo’lsa, u I shaxs kishilik olmoshiga aylantiriladi.
2.Muallif gapining kesimi vazifasidagi dedi so’zi aytdi so’zi bilan almashtiriladi.Ko’chirma gapli qo’shma gap sodda gapga aylantirilganda, ko’chirma gaplarga qo’yilgan qo’shtirnoq ham ishlatilmaydi.
3.Muallif gapining egasi o’zlashtirma egasi bo’lib gap boshida keladi.
4. So’roq,buyruq shaklidagi ko’chirma gaplar darak shakliga aylantiriladi.M: “Salima qanday o’qiyapti?”- deb so’radi onasi. || Onasi Salimaning qanday o’qiyotganligini so’radi.
5.Ko’chirma gap tarkibidagi undov,kirishlar tushirib qoldiriladi. Undalma chiqish kelishigidagi to’ldiruvchiga aylantiriladi.