Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта

Болтли бирикмаларни ҳисоблаш.
Болтлар қирқилиш, эзилиш ва чўзилишга ишлаши мумкин. Шу сабабдан, болтли бирикма учта кучланганлик ҳолати учун айрим-айрим текшириб кўрилади. Бу текширишдан асосий мақсад – бирикмадаги таъ-сир этаётган ҳисобий кучни қабул қилиш қобилиятига эга бўлган болтлар сонини аниқлашдир. Таъсир этаётган ташқи куч болтларга тенг таъсир этмоқда деб фараз қилиб ҳисоблаймиз. Битта болт қабул қилиши мумкин бўлган ҳисобий кучни (Nв) қуйидаги формулалар бўйича аниқланади:
Болт қирқилишга ишлаётган бўлса,

пакет материаллари эзилишга ишлаётганда

чўзилишда эса
бу ерда: болтли бирикмаларнинг ҳисобий қаршиликлари,
d – болтнинг диаметри,
болтнинг юзаси.
болт кесимининг нетто юзаси,
n_s – болтдаги қирқилиш кесимларининг сони,
t – битта йўналишда эзиладиган элементларнинг энг кичик жамланган қалинлиги,
_В – бирикманинг ишлаш шароитини эътиборга олувчи коэффициент.
Бирикмадаги болтлар сони қуйидаги формула бўйича аниқланади:

бу ерда: битта болтнинг энг кичик юк кўтарувчанлиги.
Ўта мустаҳкамли болтларни ҳисоблаш қуйидаги тартибда бажарила-ди. Аввало болтнинг тўла тортилишидаги бўйлама зўриқиш кучи топи-лади. Сўнг битта болт билан маҳкамланган элементлардаги туташ сирт-лардан ҳар бирининг қабул қила оладиган ҳисобий кучни аниқлаймиз:

бу ерда: R_Вh0,7R_ВИП – ўта мустаҳкамли болтнинг чўзилишдаги
ҳисобий қаршилиги,
 - ишқаланиш коэф-ти, ҚМҚдаги 2.03.05-97 13.2-жадвалдан қабул қилинади,
_h – ишончлилик коэф-ти, ҚМҚ 2.03.05-97. 13.2-жадвалдан қабул қилинади,
_в – бирикма ишлаш шароитининг эътиборга оладиган коэф-ти, болтлар сонига боғлиқ: сони 5-гача бўлганда коэф-т 0,8га тенг, 5≤n≤10 бўлса, _В0,9 га тенг, агарда n – 10 унда _В1 га тенг, болт кесимининг нетто юзаси.
2 жадвал.

Уланаётган юзаларни ишлаш (тозалаш) усули	Болтларнинг тортилишини ростлаш усули	Ишқаланиш коэффициенти 	Кертик ва  болтлар номинал диаметрларининг юкланиши ва турлилигидаги h коэффициентлари, мм
			Динамик ва 3-6 бўлган ҳолидаги;статик Ва 5-6 бўлган холидаги	Динамик ва 1 бўлган ҳолдаги; статик ва 1-4 бўлган ҳолдаги
1.Икки юзани консервациясиз дробомётлаш ва дробоструйлаш 2.Худди шунинг ўзи,консервация билан (рух ёки алюминийни кукунлаштириш орқали металлаштириш. 3.Бир юзани полимер клейи билан консервациялаштириш орқали питра қилиш ва карборунд кукунини сепиш, иккинчи юзани консервациялашсиз пўлат тозалагичлари билан ишлаш. 4.Икки юзани консервациялашсиз газ олови билан ишлаш. 5.Икки юзани пўлат тозалагичлар билан ишлаш. 6. Ишловсиз.	M бўйича  бўйича M бўйича  бўйича М бўйича бўйича М бўйича  бўйича М бўйича  бўйича М бўйича  бўйича	0,58 0,58 0,50 0,50 0,50 0,50 0,42 0,42 0,35 0,35 0,25 0,25	1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,20 1,35 1,25 1,70 1,50	1,12 1,02 1,12 1,02 1,12 1,02 1,12 1,02 1,17 1,06 1,30 1,20

Эслатмалар: 1.Болтларни М бўйича ростлаш усули айлантириш пайти бўйича ростлаш, - бўйича эса гайка бурилиши бурчаги бўйича ростлашни билдиради.
2. Ишқаланиш - коэффициентларининг жадвалда кўрсатилганлар-дан қийматларини таъминловчи бошқа ишлаш усулларини уланаётган бошқа ишлаш усулларини уланаётган юзалар учун қўллашга рухсат этилади. Болтлар сони қуйидаги формула орқали аниқланади:

к- уланаётган элементларнинг ишқаланиш юзалари сони.