Щзбекистон республикаси олий ва щрта

LABORATORIYA ISHI №10


TERMO ELEKTR YURITUVCHI KUCH KOEFFICIENTINI ANIQLASH.

Kerakli asboblar: xona temperaturasida yarim o’tkazgich moddalarni termoelektr yurituvchi kuch koefficientini aniqlovchi qurilma, voltmetr V7-27 A, o’lchanishi kerak bo’lgan namunalar-

NAZARIY QISM.

Agar o’tkazgich bo’ylab temperaturalar farqi hosil qilinsa, o’tkazgichning issiq qismlaridagi elektron energiyasi, tezligi sovuq qismidagi elektronlar energiyasi va tezligiga nisbatan ortadi. Temperatura ortishi bilan erkin elektranlar soni ham ortadi. Natijada yarim o’tkazgich moddaning issiq qismidan sovuq qismi tomon elektronlar harakatlanib, kompensaciyalashmagan manfiy zaryadlar hosil bo’ladi. Zaryadlarning to’planishi o’tkazgichda potenciallar ayirmasi vujudga keltiradi. Hosil bo’lgan potenciallar ayirmasi o’tkazgichda teskari yo’nalishda harakatlanuvchi elektronlar oqimini hosil qilishi tufayli turg’un muvozanat holat vujudga keladi. O’tkazgich bo’ylab zaryadlarning harakatlanishi, o’tkazgichning bir uchida ortiqcha manfiy zaryadlarning to’planishiga olib keladi. O’tkazgichdagi hajmiy zaryadlarni harakati o’tkazgich ichida elektr maydonini vujudga keltiradi. Bu maydon o’tkazgichdagi erkin elektronlar harakatini sekinlashtiradi va oqibatda o’tkazgichda muvozanatli holat vujudga keltiradi, ya’ni o’tkazgich bo’ylab qarama-qarshi yo’nalishda harakatlanuvchi zaryadlar oqimi tenglashadi. Ana shunday holat vujudga kelgan potenciallar ayirmasi termoelektr yurituvchi kuchini ifodalaydi. Agar yarim o’tkazgichli modda elektr o’tkazuvchanlik hususiyatiga ega bo’lsa, termo-E.YU.K manfiy belgiga, teshikli o’tkazuvchanlik hususiyatiga ega bo’lsa, termo-E.YU.K musbat belgiga ega bo’ladi.

1. 
   Termo-E.YU.K koefficientini o’lchash usuli
   

Termo-E.YU.K koefficientini o’lchaydigan qurilma va uning elektr sxemasi 1,2-rasmda ko’rsatilgan.

Q

1-rasm


urilma (1-shaklga qarang) vertikal ustunchalarga 4, o’rnatilgan isitgich 2, tekstolit plastinka 3, namuna 1 yarim o’tkazgich (modda), mahkamlovchi gaykalar 5 va massiv metaldan qilingan asos 6 dan iborat. Isitgich 2 vertikal ustunchalar bo’ylab pastga yoki yuqoriga siljishi mumkin.
Termo elektr yurituvchi kuch koefficienti (1)
formula yordamida aniqlanadi.
(1) formulada E – yarim o’tkazgichning elektr yurituvchi kuchi, T – yarim o’tkazgichdagi temperaturalar farqi.
T=T_U – T_S (2)
formula bilan topiladi.
(2) da T_U – o’tkazgichning issiq qismi temperaturasi; T_S – o’tkazgichning sovuq qism temperaturasi.


2-rasm