Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги

4. - расм. Даврий ишлайдиган чўктирувчи қурилма.
Агар р_к>р_м (масалан, сутларни тиндириш пайтида) бўлса, дисперс фазанинг заррачалари қурилманинг юқориги қисмида йиғилади. Қурилманинг пастки қисмида эса тозаланган қатлам ҳосил бўлади.


Оғирлик кучи таъсирида чўктириш
Кимё ва озиқ-овқат технологияларида бир қатор жараёнлар қаттиқ жисмларнинг суюқлик ёки газларда ҳаракати билан боғлиқ. Бундай жараёнларга қаттиқ заррачаларни суспензия ва чанглардан оғирлик, инерцион кучлар таъсирида чўктириш ва суюқлик муҳитларида механик аралаштиришлар киради. Ушбу жараёнлар қонуниятларини ўрганиш гидродинамиканинг ташқи масаласидир.
Жисмлар суюқликда ҳаракат қилган пайтида қаршиликлар ҳосил бўлади. Бу қаршиликларни енгиш ва жисмнинг текис ҳаракатини таъминлаш учун маълум миқдорда энергия сарфланиши керак. Ҳосил бўлаётган қаршиликлар асосан ҳаракат режими ва жисм шаклига боғлиқдир.
Ламинар режимда, яъни суюқлик қовушоқлиги юқори ёки унинг тезлиги паст ва жисм ўлчамлари кичик бўлганда, жисм атрофида чегаравий қатлам ҳосил бўлади ва суюқлик текис, равон оқиб ўтади (4.2 а-расм).
Жисм ҳаракат тезлиги ортиши билан (турбулент режимда) инерция кучларининг аҳамияти ва роли ортиб боради. Бу кучлар таъсирида жисмни ўраб турган чегаравий қатлам узила бошлайди ва натижада ҳаракат қилаётган жисм орқа томонида босим пасаяди ва ушбу жойда тартибсиз, уюрмали оқимчалар ҳосил бўлади (4.2 б,в-расм).
Жисмнинг суюқликда ҳаракати пайтида унинг олд ва орқа томонларидаги босимлар фарқи ўсиб боради ва ламинар режимдагидан анча катта бўлади. Рейнольдс критерийсининг маълум бир қийматидан бошлаб олд томонидаги қаршиликни ҳисобга олмаслик ҳам мумкин. Трубаларда суюқлик ҳаракати пайтидек, бундай ҳолларда автомодел режим бошланади.



4.3-расмда суюқликда чўкаётган шарсимон заррачага таъсир этувчи кучлар кўрсатилган.
Диаметри д ва зичлиги ₃ бўлган заррачанинг оғирлик кучи Г ва у пастга қараб йўналган бўлади:

Архимед қонунига биноан кўтарувчи куч А ушбу тенгламадан топилади:

бу ерда  - суюқлик зичлиги, кг/м³.
Заррача чўкишига сабабчи куч эса, қуйидагига тенг:



Чўкиш жараёнида қаттиқ жисмга суюқлик қаршилик кўрсатади. Ушбу қаршилик Р қиймати муҳит қовушоқлиги , зичлиги , заррача кўндаланг кесим юзаси Ф ва шаклига боғлиқ.
Муҳит қаршилик кучи Р Ньютон қонунига биноан ушбу тенгламадан топилади:

бу ерда  - муҳит қаршилик коэффициенти; w_чўк - жисм ҳаракат тезлиги, м/с.

Чўкиш жараёнини ўрганиш натижасида кўпчилик олимлар томонидан қуйидаги режимлар аниқланган ва уларни ифодаловчи формулалар тавсия этилган:
4.1 - жадвал