Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таълим вазирлиги

Cуюқликларни оқиши
Идишдаги суюқликнинг пастки юпқ девордаги думалоқ тешик орқали оқиб тушгандаги сарфланиш миқдорини аниқлашни кўриб чиқамиз (4.4-расм, а).





4.4- расм. Идишнинг тешигидан суюқликнинг оқиб чиқиши;
а) ўзгармас баландликда, б) ўзгарувчан баландликда

Идишда идеал суюқлик бўлиб, унинг баландлиги бир хил вазиятда ўзгармасдан туради. Идишнинг пастки қисмига параллел бўлган 0-0 текисликка нисбатан 1-1 ва 2-2 кесимлар учун Бернулли тенгламасини ёзамиз:

Идишнинг устки қисми очиқ бўлгани учун 1-1 ва 2-2 кесимлардаги босим ўзаро тенг (Р₁ = Р₂) ва суюқликнинг баландлиги ўзгармаганлиги учун унинг юқориги қисмидаги тезлиги w₁ = 0, бундан ташқари, з₁ – з₂ = Н, у ҳолда:
Бундан
Демак, тешикдан оқиб тушаётган суюқликнинг тезлиги суюқликнинг баландлигига боғлиқ экан. Ҳақиқий суюқлик тешикдан оқиб чиқишида босимнинг бир қисми ички ишқаланиш кучларини енгиш учун сарф бўлади, бунда босимнинг йўқолиши тезлик коэффициенти  орқали хисобга олинади, яъни:

Суюқлик оқими тешикдан оқиб тушаётганда сиқилиши натижасида тезлик ва босим камаяди, бундай ҳолат тешикдан чиқаётган оқимнинг сиқилиш коэффициенти орқали хисобга олинади ва  билан белгиланади:

бу ерда С₂ - тешикдан ўтган суюқлик оқимининг сиқилган жойдаги кўндаланг кесими; С_о - тешикдан ўтаётган суюқлик оқимининг кўндаланг кесими.
Тезлик ва оқимнинг сиқилиш коэффициентларининг кўпайтмаси сарф коэффициент дейилади ва  билан белгиланади:



Бу коэффициент суюқлик турига боғлиқ бўлиб, ҳар қайси суюқлик учун тажриба орқали аниқланади ҳамда унинг қиймати суюқлик хусусияти, тешик шакли ва оқим тезлигига боғлик. Хажмий сарф миқдори:

Бу тенгламадан кўриниб турибдики, идишдан тешик орқали оқиб чиқаётган суюқлик миқдори идишнинг шаклига боғлик бўлмасдан тешик катталиги ва суюқлик баландлигига боғликдир. Сув ва қовушқоқлиги сувнинг қовушқоқлигига яқин бўлган суюқликлар учун сарф коэффициенти  = 0,62.
Бу тенглик орқали идишдаги суюқлик баландлиги маълум миқдорга камайганда, яъни Н₁ дан Н₂ га ўзгарганда суюқликнинг оқиб тушиш вақти қуйидаги тенгламадан аниқланади:



Идишдан суюқлик тўла оқиб тушганда, яъни Н₂ = О бўлганда тенглама қуйидаги тенгламадан аниқланади:





Назорат саволлари
1.Ўхшашлик теоремаларини тушунтириб беринг?
2.Ўхшашлик мезонлари мазмунини тушунтириб беринг?
3.Гидромеханик ўхшашлик критерияларини тушунтиринг?
4.Чўкиш тезлиги деб нимага айтилади?
5.Чўкиш тезлиги тенгламасини ёзинг.
6.Чўктириш қурилмаларини тушунтириб беринг.
7.Суюқликларни оқиб чиқиш тенгламасини ёзинг.