A'= F V h ~ А,) = - F'Ah.
(39)
180- rasm.
Bu holda porshen ostidagi gazga jism lardan energiya
uzatiladi. D em ak, bu vaqtda gaining ichki energiyasi
ortadi. M a’lum ki, ish energiyaning o ‘zgarishini
es^ =
"
xarakterlaydigan kattalik b o 'lib, energiya m anfiy
qiymatga ega b o ‘lishi m um kin emas. Shunday ekan,
ishning m usbat yoki manfiyligi faqat porshenning
yuqori yoki pastga qarab harakatlanishiga bogMiq
boMadi.
Sistem aning ichki energiyasini o ‘zgarti rish ning
ikkinchi usuli unga issiqlik uzatishdir. Ish bajar-
m asdan turib jism ichki energiyasining o'zgarish
jarayoni issiqlik uiatish deyiladi.
G az qam algan silindr porshenini q o 'zg 'alm as saqlab, alanga
yordamida isita boshlaylik ( 180- rasm). Bunda gazning temperaturasi
ortishi bilan gaz m olekulalarining harakat tezligi ortadi, binobarin,
ularning kinetik energiyasi ortadi. Shuningdek, tez harakatlanuvchi
m olekulalar bir-biriga ko‘proq yaqinlashishi natijasida m oleku-
lalararo ta ’sir kuchayadi, bu esa ularning o ‘zaro ta ’sir potensial
en erg iy alarin in g ortishiga olib keladi. D em ak , gazning ichki
energiyasi ortadi. Issiqlik uzatish jism lar bir-biriga bevosita tegib
turganda (plita ustidagi choynakning isishi), bir-biridan m a ’lum
uzoqlikda boMganda (buyum larning pechka yoki quyoshdan isishi)
ham ro ‘y berib jism ning ichki energiyasini o ‘zgartiradi.
D em ak, ish bajarish yoki issiqlik uiatish yoMi bilan jism ning
ichki energiy asin i o 'z g a rtirish m um kin ekan. Jism ning ichki
energiyasi ortsa, u atrofdan m a’lum miqdorda energiya olgan bo'ladi;
aksincha, ichki energiyasi kam aysa, jism o 'z energiyasining bir
qismini atrofga bergan bo'ladi. Jism ning issiqlik uzatish jarayonida
bergan yoki olgan energiyasi issiqlik miqdori deb ataladigan alohida
fizik kattalik bilan o'lchanadi. Issiqlik m iqdori, odatda Q harfi bilan
belgilanadi.
Issiqlik m iqdorining birligi ish birligining o 'z i, ya’ni jouldir.
332
Jism lar va jism qismlari orasida issiqlikni bir-biriga uzatilish
hodisasi issiqlik almashinuv deyiladi va u tabiatda quyidagi usullar
bilan amalga oshadi: konveksiya, issiqlik o'tkazuvchanlik va nuiianish.
Bu sanab o 'tilg an issiqlik alm ashinuv turlari jism lar yoki jism
qismlari orasida tem peratura farqi bo'lgandagina am alga oshadi.
T em peratura farqi katta b o ig a n d a jarayon intensiv (jadal) ketadi.
Jismlar yoki jism qismlari orasida tem peratura tenglashganda issiqlik
alm ashinuv to'xtaydi va bu holat issiqlik m uvozanati deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |