Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

A Q   =   A A

(47)

k o 'rin is h d a   ifo d alan a d i.  S h u n d a y   qilib,  izoterm ik  ja ra yo n d a  

sistemaga  berilgan  issiqlik  miqdorining  ham m asi  ish  bajarishga 

s a r f bo'ladi.

M a’lum ki,  izoterm ik  jaray o nd a,  Boyl  —  M ariott  qonuniga 

ko 'ra,  gazning  hajmi  o'zgarsa,  u ning  bosimi  ham   hajmiga  teskari 

proporsional  ravishda o'zgaradi.  Hajmning juda kichik JKo'zgarishida 

gaz  bosim ini  o'zgarm as,  deb  faraz  qilish  m um kin.  Shuning  uchun 

gazning ju d a  kichik  kengayishidagi  bajarilgan  dA  elem entar  ishni 

quyidagicha hisoblay olamiz:

dA  =   pdV. 

<48>

K lapeyron  —  M endeleyev  tenglam asidan  1  m o 'l  gaz  uchun

RT

b o sim   p   ni  to p ib ,  (48)  ish  ifo d asig a  q o 'y s a k ,  dA  = — d V

m unosabat  hosil  b o 'lad i.  T o 'liq   ishni  topish  u ch u n   bajarilgan 

elem entar  ish  ifodasini  K,  va  V2  hajm  chegarasida  integrallab, 

quyidagi natijaga ega bo'lamiz:

v2 

v2  jV

A=  \dA = R T  J  y ~  = R T(l n ^ - l n K , )

•'i 

''i

yoki

A =  Л Л п £ -

I

182-rasm dagi  grafikdan  k o 'rin ib   turibdiki,  Vx dan  V2  gacha 

oraliqni kichik bo'lakchalarga bo'lib,  ulardagi bajarilgan ishni  hisob­

lab,  so'ng  yig'ib  chiqsak,  izoterm ik  jarayonda  gazning  hajmi  V}, 

dan  V2  gacha  ortganda  bajarilgan  ishning  son  qiym ati  shaklning 

shtrixlangan  yuziga  teng  b o 'la r  ekan.

2. 

Izoxorik  jarayon  (V =  const).  Izoxorik  jarayonda  A V   =  0 

bo'lgani  uch u n ,  gaz  tashqi jism lar ustida  (yoki  tashqi  kuchlar  gaz 

ustida)  hech  qanday  ish  bajarm aydi,  ya’ni  p  A V = A A   =  0  bo'ladi. 

U  holda  (46)  tenglik quyidagi  k o 'rinishda yoziladi:

A Q  =  A U. 

(50)

D em ak,  izoxorik  jarayonlarda  sistemaga  tashqaridan  berilgan 

issiqlik  miqdori  uning faq at  ichki  energiyasini  oshirishga  sarflanar 

ekan.

22 —  M. O'lmasova 

337

---

3.