Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

_ i mo' lK

346

---

Solishtirm a  issiqlik sig'im i  bilan  m olyar issiqlik sig'im i  orasida 

quyidagi  m unosabat  mavjud:

CM= H - c .  

(61)

M o d d alarn in g   issiqlik  sig 'im i  faqat  u la rn in g   xossalarigagina 

em as,  balki  issiqlik  q a n d a y   s h a ro itd a   u zatila y o tg an ig a  h am  

b o g 'liq .  O 'z g a rm a s   bosim   s h a ro itid a   isitilg a n d a  gaz  kengayib, 

tash qi jism la r  u stid a   m u sb at  ish  b ajarad i.  B in o b a rin ,  bu  h o ld a 

g a z n in g   te m p e r a tu r a s in i  b ir   k elv in g a  o s h iris h   u c h u n   u n i 

o 'z g a rm a s  h ajm   sh a ro itid a   isitgan dagiga  q a ra g a n d a   k o 'p ro q  

issiqlik  m iq d o ri  kerak,  c h u n k i  issiqlikning  b ir  qism i  g azn in g  

ish  b ajarish ig a  s a rf b o 'la d i.

Shuning  u ch u n   m oddaning  ikki  xil  issiqlik  sig'im i:  o'zgarmas 

hajmdagi issiqlik sig'imi va о 'zgarmas bosimdagi issiqlik sig'imi haqida 

gap  yuritiladi.

Ichki  energiya  tushunchasidan  foydalanib,  gazlarning  o 'z g a r­

mas hajmdagi  m olyar issiqlik sig'im i  Cv bilan  o'zgarm as bosimdagi 

molyar issiqlik sig'im i  Cp va u lar orasidagi  m unosabatni aniqlaylik. 

G az  massasi  b ir  m o'l  bo'lsin.

a. 

0 ‘zgarm as  hajmdagi  m olyar  issiqlik  sig‘imi.  T erm o d in a- 

mikaning birinchi bosh  qonuniga ko 'ra, gazga uzatilgan A Q issiqlik 

miqdori

(62)

AQ  =  A U + A A

ga teng, bu yerda AA  =pA V— gaz tom onidan tashqi  kuchlarga qarshi 

bajarilgan  ish.  Isitish jarayonida gazning  hajmi  V =   const  bo'lgani 

sababli  hajm  o'zgarishi  A V =  0,  binobarin,  AA =  0  va  AQ = A U   . 

D em ak,  о 'zgarmas  hajmda  gazga  berilgan  issiqlik  miqdori fa q a t 

uning  ichki  energiyasini  orttirishga  sa rf  bo'ladi.  Bunda  gazning 

tem peraturasi A T  ga  ko'tarilgan bo'lsa,  o'zgarm as  hajmdagi  m olyar 

issiqlik sig'imi quyidagicha ifodalanadi:

С 

= M  = A^.. 

(63)

v 

A T  

A T  

^ 

’

10 6-§  dan  m a’lum ki,  b ir  m o 'l  massali  ideal  gazning  ichki 

energiyasi  U  =  ^ R T   edi.  U  holda  ichki  energiyaning  o'zgarishi

347

---

AU 

RAT 

bo'ladi.  D em ak,  ideal  gazning 

o'zgarm as  hajm dagi  m olyar  issiqlik  sig'imi

(64)

bo'ladi,  m  massali  gaz  uch u n   esa:

(65)

b.